İş yerinde anlamlandıramadığın, seni olumsuz etkileyen davranışları mı gözlemliyorsun?
Rekabete dayalı performanslar çalışma ortamındaki arkadaşlıkların dengesini mi bozuyor?
Yöneticilerinin ve arkadaşlarının tavırları sana kendini tehdit altında hissettiriyorsa psikolojik taciz (mobbing) ile karşı karşıyasın.
Mobbing nedir? Psikolojik şiddete maruz kaldığını nasıl anlarsın? Neler yapmalısın?
Merak ettiğin her şey Terappin Blog’da!
Psikolojik Taciz (Mobbing) Nedir?
İşyerinde mobbing, bir iş arkadaşına karşı bir grup insanın farklı türde taciz ve zorbalık davranışlarında bulunmasını ifade eder. Başka bir deyişle, işyerinde grup zorbalığıdır. İş arkadaşlarınız sizi toplu zorbalığın hedefi haline getirmeye karar verdiğinde, işyerinde mobbing, hakkınızda söylentiler yaymaktan projelerinizi kasıtlı olarak sabote etmeye kadar her şey anlamına gelebilir. İşyerinde mobbing, iş yerindeki arkadaşların tarafından gördüğün zorbalık çabası olarak açıklanabilmektedir. Birçok uzman, mobbingi iş arkadaşınızın diğer çalışanlarla uyum sağlamasını engelleyerek veya iş arkadaşınızın işten ayrılmasını umarak uygulanan zorbalık olarak açıklamaktadır. Ayrıca aynı uzmanlar açıklamaya şu şekilde devam etmektedir: Mobbing, bir zamanlar hayvanların yırtıcı davranışlarını tanımlamak için kullanılıyordu, ancak şimdi bir hedef iş arkadaşını küçük düşüren, taciz eden ve terörize eden bir grup iş arkadaşını tanımlıyor. Buna ek olarak, bu psikolojik tacizin zaman zaman zorbalıktan farklı göründüğünü çünkü bu durumun çalışanların üst ve alt seviyelerini eşit olarak etkilediğini açıklamaktadırlar. 2021 yılında yapılan bir araştırmaya göre 48,6 milyon kişinin işyerinden ilk elden zorbalığa maruz kaldığını tespit etmiştir. Yapılan ankete göre, erkekler diğer erkeklere daha çok zorbalık yaparken kadınlar da diğer kadınlara daha çok zorbalık yapmakta.
Nedenleri Nelerdir?
Bu konu hakkında öncelikle bilmen gereken, hedef sensen bu zorbalık asla senin suçun değildir. Olduğun, yaptığın veya yapmadığın hiçbir şey kötü muameleyi ve istismarı haklı çıkarmaz. Uygunluk veya uyum, işyerinde mobbingin olası bir nedenidir. Belki kendi davulunun ritmine göre ilerliyorsun ama bazı insanlar onlar için tanıdık ve rahat olana doğru ilerlemeni istiyor.
Ancak çoğu zaman, oyunda daha karmaşık faktörler vardır ve grup zorbalığına yol açan bunların bir kombinasyonu olabilir. Örneğin:
- Şirkette düşük psikolojik güvenlik
- Ağır ve fazla iş yükleri
- Rekabete dayalı performans
- Çok yakın bitirme tarihleri
- Belirsiz veya var olmayan zorbalık karşıtı politikalar
- Grup bazlı komisyonlar veya hedefler
- En iyi performans gösteren bir iş arkadaşı tarafından kişisel olarak tehdit altında hissetmek
- Irkçılık, cinsiyetçilik veya diğer grup ayrımcılığı ve önyargı türleri
Bir diğer davranışsal faktör ise kıskançlıktır. Bir 2021 incelemesi, zorbaların genellikle düşük özgüvene sahip olduğunu ve bunun da onları takdire şayan niteliklere sahip veya başkaları tarafından çok sevilen iş arkadaşlarını kıskanmasına neden olduğunu belirtiyor.
Mobbing Uygulamaları Nelerdir?
İşyerinde zorbalık, okul zorbalığından daha incelikli bir şekilde yürütülen, dinamikleri vakadan vakaya, çalışmayı zorlaştıran çok sayıda faktöre göre değişen bir uygulamadır. Neyse ki şu anda mobbing, yasalarca bir emek sorunu olarak görülmekte ve patronlar bu soruna çözüm getirmekle yükümlüdür. Genel olarak mobbing olaylarını iş ortamında belirli bir kişiye yönelik duygusal veya psikolojik şiddet eylemleri olarak tanımlayabiliriz. Bu uygulamalar, faile, mağdura ve aralarındaki çalışma ilişkisine bağlı olarak çok farklı biçimler alır. Mobbing uygulamalarının nihai sonucu, belirli bir çalışana karşı çok düşmanca bir çalışma ortamıdır. Bu, genellikle doğrudan veya dolaylı olarak, genellikle bir tacizci tarafından yönetilen çalışma ekibinin birkaç üyesi tarafından gerçekleştirilir. Bu, çoğu durumda, tacize uğrayan kişinin işini bırakmasına yol açar.
Bu zorbalık ortamını oluşturmak için gerçekleştirilen uygulamalar arasında şunlar yer almaktadır:
- Provokasyonlar
- Suçlar
- Tehditler
- Ayrımcılık
- Yanlış söylentiler
- İmkansız görevler
- Tanınma eksikliği
Mobbing, esas olarak kadınları (kurbanların yaklaşık %70'i), özellikle örgütlenme düzeyi düşük ve denetim personelinin etkisiz ve dikkatsiz olma eğiliminde olduğu işyerlerinde olanları etkiler.
Taciz, bir veya daha fazla kişi tarafından uzun bir süre sürer (6 aydan fazla), tekrar tekrar ve sistematik olarak mağdurlarının sessizliğine neden olursa, açık bir mobbing vakası ile karşı karşıya kalınır.
Mobbing Türleri Nelerdir?
Taciz yöntemleri ve dinamikleri vakadan vakaya büyük farklılıklar gösterse de düzenli olarak meydana gelen farklı mobbing türlerini ayırt etmeye yardımcı olacak bazı parametreler oluşturulabilir.
Mağdur ve saldırgan(lar) arasındaki hiyerarşik dinamiklere bakarsak, mobbingi şu şekilde ayırabiliriz:
- Dikey mobbing (ast): Bu tür taciz, mağdurunkinden daha düşük hiyerarşik bir konumda bulunan, yani astlarının üstlerini taciz eden bir kişi veya gruptan gelir.
- Dikey mobbing (üst): Bu tür, daha sık görülür ve bir üst bir astına karşı mobbing eylemleri başlattığında ortaya çıkar. Mağdur ve saldırgan arasındaki asimetrik güç ilişkisi, akranları veya üstleriyle iletişim kurarak ya da büyük olasılıkla tacize uğrayan kişiyi kovmak anlamına geleceğinden resmi şikayette bulunarak yapılan tacizden kendini korumayı zorlaştırır.
- Yatay mobbing: Çok yaygın olan bir diğer tür de aynı seviyedeki çalışanlar arasındadır. Bunun birkaç nedeni olabilir, ancak genellikle saldırgan, kendisi ile mağdur arasındaki hiyerarşik konum arasında rütbeye göre değil, sadece kişilik, çalışmalar veya iş performansı gibi diğer faktörlere göre bir asimetri tespit ettiğinde ortaya çıkar.
Mağdurun saldırgan tarafından taciz edilmesinin ardındaki motivasyona göre farklı mobbing türlerini de ayırabiliriz. Örneğin:
- Stratejik mobbing: Stratejik mobbing, saldırganın yararına olan bir türdür. İster terfi için bir rakibi ortadan kaldırmak, ister bir astı ortadan kaldırmak olsun (böylece onun yerini almasın) bu tür zorbalık, birisini çalışma ortamından çıkarmak veya durdurmak, yeterince yıpratmak için hesaplanmış bir strateji olarak öne çıkar.
- Sapkın mobbing: Bu tür, azmettiricilerin mağduru taciz etmeye başlamak için özel bir nedeni olmadığında ortaya çıkar. Bu, belirli patolojik kişiliklerin özelliğidir. İşkence mağdurları söz konusu olduğunda, yalnızca uyguladıkları işkencelerden ve yaptıkları etkiden tatmin olmak amacıyla bu tür bir psikolojik istismar uygulamasına girdiklerini belirtmek önemlidir.
- Yönetici mobbingi: Yöneticiler bir işçiye piskolojik şiddet uygulamayı göze aldığında karşılaşılan mobbing türüdür. Mağdur ve saldırganlar arasında var olan çalışma ortamındaki güçler arasındaki güçlü asimetri nedeniyle, genellikle son derece tatsız bir deneyimdir.
Mağduru işten alıkoymak veya ilk elden bilinen ve tamamlanamayacağı bilinen görevleri vermek gibi can sıkıcı uygulamalara başvurulur. Bazı durumlarda, sıradan ve sıkıcı görevleri olan çalışanlar, şirketten ayrılmaya karar vermeleri için görevlendirilir. Genel olarak bu tür mobbing, işten kendi kararı sonucunda ayrılarak işten çıkarma tazminatından vazgeçmeye karar veren mağdurun kendisi olacağından, işten çıkarılma anında astın herhangi bir tazminat almasını engellemek için ortaya çıkar.
- Disiplin mobbingi: Disiplin mobbingi, mağdurun kişiliğinin veya eylemlerinin çalışma ortamına uymaması durumunda ortaya çıkar. Dikey veya yatay olabilir, ancak mağdur ve saldırganları arasındaki fikir ve davranış farklılıkları nedeniyle ortaya çıkar. Örneğin, yasallığı şüpheli uygulamaların yapıldığı işlerde ortaya çıkar. Bu şekilde, belirli davranışların meşruluğundan şüphe duyanların, isyan durumunda neler olabileceğini tahmin edebileceği bir kurbanı olacaktır.
Mobbingin Birey Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Mobbingi çoğunlukla psikolojik taciz olarak adlandırırız. Konu taciz olduğu zaman, kişinin üzerinde tabi ki oldukça büyük etkileri olacaktır. Özellikle çalışan yetişkinlerin hayatını son derece olumsuz etkileyebilir ve kişinin fiziksel ve akıl sağlığında diğer problemlerin oluşmasına yol açabilir.
İşyerinde mobbing yaşamak, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi fiziksel ve zihinsel etkiye neden olabilir:
- Boyun ağrısı
- Kas ağrısı ve sertliği
- Kardiyovasküler semptomlar
- Fibromiyalji
- Uyku bozuklukları
- Depresyon belirtileri
- Anksiyete belirtileri
- Tükenmişlik
- İntihar düşüncesi
İşyerinde zorbalık iş performansınızı, ofis ortamınızı ve şirketin üretkenliğini de etkileyebilir. Bu psikolojik taciz şunlara yol açabilir:
- Devamsızlık
- Daha yüksek işgücü devri
- Düşük takım morali
- Kötü müşteri hizmetleri
- Bir veya daha fazla kişinin düşük performansı
- İş yerinde daha yükse hata yapma olasılığı
- Artan operasyonel ve yeni işe alım eğitim maliyetleri
- Yasal işlem için potansiyel
Bunların dışında bahsedilmesi gereken bir diğer önemli nokta, iş yerinde mobbinge uğrayan kişinin etrafındaki kişilerin de bu durumda olumsuz etkilenebileceğidir. Örneğin, kurban bu zorbalığa artık dayanamayıp işten istifa kararı alırsa, kişinin ailesi en başta ekonomik olmak üzere birçok farklı alanda zorlanacaktır. Bu nedenle, işyerinde yapılan psikolojik tacizin birey üzerindeki etkisi azımsanamayacak kadar fazladır ve istenmeyen birçok farklı sonuçlarla sonlanabilir.
İşyerinde Mobbing: İşyerinde Çeteleşmek
İşyerindeki çatışmalar yeni bir şey değil. Sağlıklı çatışmanın bir ticari kuruluş için faydalı olabileceğine dair kanıtlar vardır. Ancak bazen, bir işçi başka bir çalışana karşı psikolojik terörizm kampanyasına giriştiğinde, çatışma uğursuz bir hal alabilir. Bireysel zorbalık ne kadar üzücü olursa olsun, terörize eden çalışan, hedefi korkutan, aşağılayan ve taciz eden diğer iş arkadaşlarından yardım aldığında durum çok daha kötü hale gelebilir.
Mobbing taktikleri şunları içerebilir:
- Sözlü saldırganlık
- Köstek olma
- Dışlama
- Dedikodu ve iftira
- Fiziksel saldırganlık
Mobbinge yönelik motivasyonlar farklılık gösterdiğinden, tipik bir mobbing mağduru için tek bir profil oluşturmak zordur. Bazı araştırmacılar, ofis zorbalarının, iş arkadaşlarının çoğundan farklı oldukları için hedefleri seçtiğine inanıyor. Bu farklılıklar cinsiyet, ırk, din, cinsel yönelim, yaş, fiziksel özellikler (uzun, kısa, fazla kilolu, zayıf vb.) veya engelliliği içerebilir.
Mobbing Nasıl İspatlanır?
İşyerinde karşılaşabileceğin psikolojik taciz hiçbir koşulda hoş karşılanmaz ve çoğu işverenin buna karşı politikaları vardır. Davranış şiddetli veya yaygınsa, yasa dışı bile olabilir. Bununla birlikte, bu vakaların çoğu, kanıtlanması zor bir "o bana bunu dedi" durumuna düşebilir. Özellikle size zorbalık yapan veya taciz eden kişi aynı zamanda amirinizse. Her şeyin kayda geçmesi için davranışı belgelemek için mümkün olan en kısa sürede harekete geçilmeli.
Bu davranışın ispatı için atabileceğin ilk adımlar şunlar olabilir:
- Davranış ve olayların notunu al: Ne zaman ve hangi sıklıkla olduğunun notunu al, böylece geriye dönük davranışı hatırlaman daha kolay olacak.
- Zorbalık yapan kişiden durmasını iste: Bu davranışlar yasal değil ve hoş karşılanmaz bu nedenle bu kötü davranışların genellikle cezası olur.
- Duruma şahit olan kişilerle konuş: Bu zorbalık işyerinde oluyorsa mutlaka davranışa tanık olan etrafta diğer iş arkadaşlarınız olur. Onlarla size tanıklık etmeleri konusunda konuşulabilir.
- Zorbalığı kanıtlayıcı iletişim kanıtlarının fotoğraflarını çek veya kopyalarını çıkar: Böylelikle yasal bir işlemde elinde fiziksel kanıt olur.
Bunların dışında üzerindeki stresi ve yükü atabilmek adına yapabileceğin birkaç durum da var:
- İş arkadaşlarınla durum hakkında konuşup tavsiye alabilirsin.
- Arkadaşlarında veya ailenle konuşabilirsin.
- Duygusal stres ve yükten kurtulmak için bir psikoloğa danışabilirsin.
İşyerindeki psikolojik tacizi kanıtlamak için atabileceğin en büyük adım bu davranışı ihbar etmektir. Aşağıdaki adımları teker teker izleyebilirsin:
- Resmi bir ihbar formu doldurmadan önce bir iş avukatıyla konuşun.
- Şirketinin çalışan el kitabını kontrol et: Böylelikle şirketinin bu durumlara karşı bir kuralı olup olmadığını ve politikasını detaylıca anlayabilirsin.
- İnsan kaynaklarından biriyle konuş.
- İddianı destekleyen belgeleri belirle.
- Durumu güvendiğin bir amirle tartış.
- Yazılı şikayette bulun.
- Soruşturmada iş birliği yapın: Resmi şikayetini ilettiğinde, işvereniniz durumu araştıracaktır. Genellikle sizle en az bir görüşme yapacaklar ve topladığınız tüm kanıtları gözden geçireceklerdir.
- Herhangi bir sorunla karşılaşırsan avukatına danış.
Unutma, mobbing gibi zorbalık durumları hiçbir zaman senin suçun değil ve yaptığın ya da yapmadığın herhangi bir şey yüzünden bu davranışı hak etmiyorsun. Bu davranışlarla baş etmenin çok kolay olmadığını biliyoruz fakat buna direnerek kendi haklarını savunman için elinden geleni yapmalısın! Bu durumun kurbanlarından biri misin? Yukarıdaki adımları uygulayarak harekete geçmenin tam zamanı!
Mobbinge Maruz Kalanlar Nereye Başvurabilir?
İnsanlara neler olduğunu anlatmaktan utanma. Zorbalık ciddidir ve sana yardım edebilmeleri için insanlara neler olduğunu bildirmen ve anlatman gerekir. Deneyimlerini paylaşarak, bunun başkalarının da başına geldiğini keşfedebilirsin.
Sorunla gayri resmi olarak nasıl başa çıkabileceğin hakkında birisiyle konuş. Örneğin,
- Sendika yetkilisi gibi bir çalışan temsilcisi
- Firmanın insan kaynakları departmanındaki biri
- Yöneticiniz veya amiriniz
Bazı işverenler, zorbalık ve taciz sorunlarına yardımcı olmak için özel olarak eğitilmiş personele sahiptir. Bazen "taciz danışmanları" olarak adlandırılırlar. Zorbalık sağlığını etkiliyorsa bir genel sağlık uzmanına başvur. Resmi bir şikayette bulunmak, sorunu gayri resmi olarak çözemezsen bir sonraki adımdır. Bunu yapmak için işverenin şikayet prosedürünü izlemelisin. Bazen sorun, işverenin şikayet prosedürünü izledikten sonra bile devam eder. İşleri düzeltmek için hiçbir şey yapılmazsa, bir iş mahkemesine gitmek anlamına gelebilecek yasal yollara başvurabilirsin. Bu adımı atmadan önce profesyonel tavsiye almalısın.
Sıkça Sorulan Sorular:
1. Mobbingin belirtileri nelerdir?
İşyerinde karşılaşabileceğin bazı yaygın zorbalık belirtileri şunları içerebilir:
- İşinle ilgili sürekli aşağılamalar
- Kişisel hakaretler
- Irkçı/homofobik dil
- İstenmeyen cinsel yaklaşımlar/cinsel taciz veya suistimal
- Mantıksız itekler
- Meslektaşlarınızın önünde utandırılmaya çalışılman
- Tehdit veya yıldırma taktikleri
- Hakkında yalanlar veya iftiralar yaymak
2. Psikolojik taciz nedir?
“İş yeri zorbalığı” olarak da bilinen mobbing, çeşitli haksız nedenlerle bir çalışanı hedef alan insan gruplarını içerir. Mobbing, çalışanın refahını ve ayrıca iş performansını olumsuz yönde etkileyebilir.
3. Mobbing özellikleri nelerdir?
Zorbalık, daha zayıf olarak algılanan bir kişiyi korkutmayı veya onlara kötü davranmayı amaçlayan saldırgan davranıştır. Zorbalık, fiziksel zorbalık, sözlü zorbalık, duygusal zorbalık ve siber zorbalık olmak üzere dört şekilde yansıtılmaktadır. Zorbalık, başka bir kişiye haklarına veya değerlerine bakılmaksızın kötü davranmaktır.
4. Mobbing psikolojik baskı nedir?
Psikolojik baskı ya da psikolojik taciz olarak bilinen mobbing, çalışan kişiyi pasifleştirmek, yıpratmak ve yormak amaçlarıyla kişiyi dışlama, aşağılama, görmezden gelme veya önemsememe gibi bilerek yapılan bakıcı psikolojik şiddettir. Bu psikolojik taciz ve şiddet bireyi hem fiziksel hem de ruhsal olarak oldukça olumsuz ve kötü etkileyebilir.
Eğer sen de özellikle işyerinde psikolojik şiddete uğradığını düşünüyorsan, hemen destek alabilirsin.
Kaynakça:
“What Is Mobbing at Work and How Do You Stop It?” Psych Central, 2022
“What Is Mobbing at the Workplace?” Small Business - Chron.com, 2019
“Six Types of Different Workplace Mobbing’s and Their Effects on Employees.” Medium, 2021
“Personality and Experience of Mobbing: Three Types of Mobbing and the Consequences at the Workplace”. , 2019
