Psikoz Nedir?
Psikoz, kişinin düşünce, duygu, algı ve davranışlarında ciddi bozulmalara yol açan bir zihinsel sağlık durumudur. En temel özelliği, kişinin gerçeklikten kopması veya gerçeklikte bağının zayıflamasıdır. Bu durum genellikle halüsinasyonlar (gerçekte olmayan şeyleri görme, duyma vb.) ve sanrılar (gerçek olmayan inançlar) ile karakterizedir.
Psikoz Neden Olur?
Psikozun ortaya çıkmasına yol açan nedenler çok yönlüdür. Genetik, biyolojik, psikososyal ve çevresel faktörler bu tabloda birlikte rol oynar.
Genetik yatkınlık: Psikotik bozukluğu olan bir ebeveyne sahip olmak, riski artırır.
Nörotransmiter dengesizlikleri: Özellikle dopaminin aşırı aktivitesi psikozla ilişkilidir.
Beyin yapısındaki değişiklikler: MRI çalışmalarında, psikozlu bireylerde belirli beyin bölgelerinde küçülme ya da aktivite farklılıkları görülmüştür.
Travmatik yaşam olayları: Çocukluk çağı istismarı, savaş, göç, yalnızlık gibi ciddi stres kaynakları psikozu tetikleyebilir.
Uyuşturucu kullanımı: Özellikle metanfetamin, LSD ve marihuana gibi maddeler, geçici veya kalıcı psikotik epizotlara neden olabilir.
Psikoz Belirtileri Nelerdir?
Psikoz belirtileri, kişinin düşünme, algılama ve gerçeklikle bağında, değerlendirme becerilerinde bozulmalarla kendini gösterir. En yaygın belirtiler arasında sanrılar, halüsinasyonlar, dağınık düşünce ve konuşma, duygusal tepkilerde değişiklik ve işlevsellikte belirgin düşüş yer alır.
Psikozun belirtileri genellikle üç evrede incelenir:
Psikoz Öncesi Belirtiler
- Okul ya da iş performansında belirgin düşüş
- Konsantrasyon güçlüğü
- Uyku problemleri
- Sosyal çekilme ve içe kapanma
- Duygulanımda değişiklikler
Erken Psikoz Belirtileri
- Arkadaşlardan ve aileden uzaklaşma
- Artan şüphecilik
- Gerçek dışı düşünceler
- Uyuşukluk ya da enerji eksikliği
- Alışılmadık davranışlar
Psikotik Dönem Belirtileri
· Halüsinasyonlar: Kişi, olmayan sesler duyması veya görüntüler görmesi
· Sanrılar: Kişinin gerçeğe dayanmayan güçlü inançları olması (örn. takip ediliyormuş hissi).
· Düzensiz düşünme ve konuşma
· Anlamlı ilişkiler kurmakta zorluk
· Katatoni: Bazen kişi hiç hareket etmeden, tepkisiz şekilde kalabilir.
· Negatif Semptomlar: Donuk duygu, irade kaybı, konuşma sıklığında ve akışkanlığında azalma
Psikoz Tanı Yöntemleri Nelerdir?
Psikoz tedavisinde, belirtilerin kontrol altına alınması, kişinin kendi hayatında işlevselliğinin artırılması hedeflenir. Bütüncül bir müdahale ile tedavi süreci daha başarılı olabilir; bu nedenle ilaç, terapi ve sosyal destek sistemlerinin bir arada kullanılması önemlidir.Tanı süreci multidisipliner bir yaklaşımla yürütülür:
Psikiyatrik değerlendirme: Klinik görüşme, DSM5 kriterlerine göre yapılır.
Nörolojik muayene ve laboratuvar testleri: Organik nedenler (tümör, epilepsi, enfeksiyon) dışlanır.
Görüntüleme yöntemleri: MRI veya BT taramaları yapılabilir.
Aile ve sosyal öykü: Kişinin geçmiş yaşantıları, aile içi dinamikleri değerlendirilir.
Psikoz Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Psikoz tedavi yöntemleri, bireyin belirtilerini hafifletmeyi, günlük yaşantısını sürdürebilmesini sağlamayı ve nüksleri önlemeyi amaçlar. Psikozun tedavisinde erken müdahale oldukça önemlidir. İlaç tedavisi, terapi ve sosyal destek bir arada kullanıldığında iyileşme süreci daha etkili olur.
- Antipsikotik ilaçlar ilk basamak tedavidir.
- Psikoterapi
- Destekleyici hizmetler: İş, okul ve sosyal yaşamın devamlılığı için psikososyal destek programları uygulanır.
- Hospitalize: Yoğun belirtilerin olduğu dönemlerde hastaneye yatış gerekebilir.
Psikoz Çeşitleri Nelerdir?
1. Atipik Psikoz: Net bir nedene bağlanamayan ama psikotik belirtiler barındıran durumdur. Atipik psikoz, birden çok psikoz türünün belirtilerini taşıyan ve sınıflandırılamayan bir psikoz çeşididir. Genetik yatkınlık taşıyor olmak, çevresel faktörlerin hastalığın oluşumunda etkisi vardır.
Atipik Psikozun Belirtileri Nelerdir?
· Hastaların yarısından fazlasında mistik ve normal olmayan düşünceler (delüzyonlar) görülmektedir.
· Davranış bozuklukları ve asosyallik görülür.
· Uykusuzluk, unutkanlık, dikkat eksikliği
2. Organik Olmayan Psikoz: Nörolojik ya da tıbbi bir duruma bağlı olmayan psikozlardır. Bu psikoz türünde kişi dünya ile gerçeklik bağını kuramaz hale gelebilir. Hayat şartları, travmatik deneyimler, uyuşturucu kullanımı gibi çevresel etkiler ile meydana gelir. Genel psikoz semptomları ile karakterizedir.
3. Akut Psikoz: Kısa sürede ortaya çıkan, hızlı iyileşme gösteren kısa süreli sanrılar yaşama ve bu sanrılar nedeniyle düşünce değişimleri, delüzyonlar sonucu algıda değişikler oluşması, motivasyon düşüklüğü ve asosyallik ile karakterizepsikotik epizotlardır.
Şizofreni Nedir?
Şizofreni, en bilinen psikotik bozukluklardan biridir. Süregen bir seyir gösterir ve belirtileri 6 aydan uzun sürer.
Şizofreni Belirtileri
- Sanrılar ve halüsinasyonlar (Son 6 ayın en az 1 ayı)
- Düşünce bozuklukları
- Sosyal izolasyon
- İrade ve duygu bozuklukları
- Dağınık konuşma
Sanrısal Bozukluk Nedir?
Sanrılar ana belirti olup, genellikle sistematik ve organize haldedir. Sanrısal bozukluklar seyrek görülen bir hastalık çeşididir. Örneğin kıskançlık tipinde, kişi eşinin/partnerinin kendisini bir başkasıyla aldattığını iddia eder ve inanışının gerçek olmadığına ikna edilemez.
Sanrısal Bozukluk Belirtileri
- Gerçeklikle uyuşmayan ama tutarlı sanrılar
- Sanrı dışında psikotik bir semptom göstermez
- Duygudurum semptomları nispeten kısadır
- Bilişsel işlevler ve genel davranış genellikle bozulmaz
Kısa Psikotik Bozukluk
Ani başlayan, en az 1 gün ile en fazla 1 ay arasında süren ve genellikle tam düzelme ile sonuçlanan bozukluktur. Doğum sonrası başlayan, belirgin stresörlerin varlığı sonucu olan ve katatoni ile giden şekillerde görülebilir.
Kısa Psikotik Bozukluk Belirtileri
- Ani gelişen sanrılar ve/veya halüsinasyonlar
- Düşünce ve konuşmada dağınıklık
- Yoğun ajitasyon ya da duygusal küntlük
- Gerçeklikten kopma
- Bu epizod en az 1 gün en fazla 1 ay sürer
Şizofreniform Bozukluk
Şizofreniye benzer, genellikle 30 günden 6 aya kadar sürer ve kaybolur. 10’lu 20’li yaşlarda görülme sıklığı daha fazladır.
· Persekütif sanrılar
· Özellikle işitsel varsanılar
· Ağır boyutta anormal psikomotor davranışlar
· İsteksizlik
Şizofreniform Bozukluk Belirtileri
- Sanrılar ve halüsinasyonlar
- Dezorganize konuşma ve davranış
- Negatif belirtiler (duygusal küntlük, isteksizlik vb.)
- Gerçeklik algısında bozulma
Şizoaffektif Bozukluk
Hem psikotik (sanrı, halüsinasyon) hem de duygudurum (depresyon, mani) semptomları içeren karma bozukluktur. Hasta toplam hastalık zamanının yarısını veya daha fazla süresini mani epizodu veya majör depresif epizodla geçirir. Hasta bu aynı süregiden zaman içinde en az iki hafta bir duygudurum bozukluğu olmaksızın psikotik semptomlar gösterir.
Şizoaffektif Bozukluk Belirtileri
- Sanrılar ve/veya halüsinasyonlar
- Major depresyon veya mani dönemleri
- Düşünce ve duygularda yoğun dalgalanmalar
- Gerçeklik algısında bozulmalar
Tıbbi Duruma Bağlı Psikotik Bozukluk
Tümör, epilepsi, enfeksiyon gibi tıbbi ve fiziksel bir durum, varsanılara veya sanrılara neden olmaktadır. Bu türde psikotik bozukluk fiziksel bir hastalığın başlangıcından kısa bir süre sonra ortaya çıkmakla beraber, fiziksel durumun tedavisinden sonra bu semptomlarda da yatışma görülebilir.
Tıbbi Duruma Bağlı Psikotik Bozukluk Belirtileri
- Sanrılar, halüsinasyonlar
- Dezorganize düşünme
- Bilinç düzeyinde değişiklikler
- Fiziksel belirtilerle birlikte psikotik semptomlar
Psikoz Hastaları Nasıl Davranır?
Psikoz hastaları, genellikle gerçeklik algısında bozulma yaşadıklarından çevrelerinden farklı, bazen de uyumsuz görünen davranışlar sergileyebilirler. Sanrılar ya da halüsinasyonlar nedeniyle korkulu, şüpheci, içe kapanık, tepkisel ya da saldırgan davranabilirler. Bu davranışlar kişiden kişiye ve psikozun şiddetine göre değişiklik gösterebilir.
· Gerçek dışı davranışlar sergileyebilir,
· Şüpheci ya da paranoyak olabilirler,
· Anlamlı bir iletişim kurmakta zorlanabilir,
· Tepkisiz ya da aşırı tepkili olabilirler.
Psikoz Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Psikoz İlaçları Tedavide İşe Yarar Mı?
Evet. Antipsikotikler, belirtileri büyük oranda azaltabilir. Bireysel yanıt farklılık gösterebilir. İlaç tedavisiyle birlikte terapötik destek de faydalı olabilir.
Metanfetamin Psikozu Nedir?
Metanfetamin kullanımına bağlı gelişen, halüsinasyon ve sanrıların görüldüğü bir tür madde kaynaklı psikozdur.
Psikoz Krizi Nedir?
Yoğun sanrı ve halüsinasyonların görüldüğü, kişinin çevreye ve kendine zarar verebileceği psikotik dönemdir. Psikotik kriz sırasında kişi, farklı bir gerçeklikte yaşıyor gibidir. Gerçekte var olmayan, görüntüler, nesneler ya da bir çeşit dış uyarıcıyı algılayarak hareket eder. Süresi belirli olmayabilir.
Psikoz Hastaları İyileşir mi?
Gereken tedavi yöntemleri özenle uygulandığında hastanın semptomları kontrol edilebilir hale gelir.
Psikoz ve Şizofreni Farkı Nedir?
Psikoz bir semptom grubudur; şizofreni ise bu semptomları içeren kronik bir hastalıktır.
Kaynakça:
Arciniegas, D. B. (2015). Psychosis. CONTINUUM: lifelong learning in neurology, 21(3), 715-736.
Amador, X. F., Strauss, D. H., Yale, S. A., Flaum, M. M., Endicott, J., & Gorman, J. M. (1993). Assessment of insight in psychosis. American journal of Psychiatry, 150, 873-873.
GÜRSEL, M. D., & GENÇÖZ, T. (2019). Psikoz. Turkiye Klinikleri Psychology-Special Topics, 4(3), 1-8.
Herdem, A., & Dİ̇Kİ̇Cİ, D. S. (2017). DSM-5 psikoz ölçeği türkçe formunun geçerliliği ve güvenilirliliği. Anatolian Journal of Psychiatry, 18(2), 68-72.
https://madalyonklinik.com/psikoz-nedir/
