Şizofreni tanısı konmuş olan biri olabilirsin ya da sevdiğin bir kişiye bu tanı konmuş olabilir. Bu nedenle de endişeli ve meraklı olabilirsin. Şizofren nedir?
Şizofren ne demek, şizofreni belirtileri nelerdir? Şizofreni hastalığında merak ettiklerini gidermek için Terappin ailesi olarak bu yazıyı hazırladık.
Hazırsan başlayalım!
Şizofren Nedir?
Şizofren, kişinin nasıl düşündüğünü etkileyen bir zihinsel bozukluktur. Şizofren hastalığının adı ne kadar yaygın olsa ve kulağa çok yaygın bir hastalık gibi gelse de yalnızca insanların %1’inde görüldüğü tespit edilmiştir.
Şizofren nedir? Anlaman adına sana bazı belirtileri sıraladık. Aşağıdaki belirtilerden bazılarını yaşıyorsan, bir psikolog ya da psikiyatrist ile görüşmeni tavsiye ederiz.
- Halüsinasyonlar
- Sanrılar
- Dağınık düşünme
- Motivasyon eksikliği
- Yavaş hareket etme
- Uyku düzeninde değişiklik
- Kötü bakım veya hijyen
- Vücut dili ve duygulardaki değişiklikler
- Sosyal aktivitelere daha az ilgi
- Düşük cinsel dürtü
Psikoz ve Şizofreni ile Bağlantısı
Şizofren nedir daha iyi anlamak için psikoz terimini anlamak gerekir. Psikoz tıbbi bir terimdir. Psikoz ile yaşayan kişi etrafındaki dünyayı diğerlerinden biraz daha farklı yaşıyor olur.
Bu farklılık etrafı farklı algılaması, farklı şeylere inanıyor olması ya da bir şeyleri farklı görüyor olması olabilir. Psikoz, genellikle şizofreni belirtilerinden biridir. Fakat farklı zihinsel hastalıklara sahip olan kişiler de psikozu deneyimliyor olabilirler.
Şizofreni Belirtileri Nelerdir?
Şizofreni belirtileri nelerdir sorusunun cevabı pozitif ya da negatif belirtiler olarak iki kategoride incelenir. Fakat bu kategoriler kesinlikle iyi ya da kötü demek değildir. Şizofren nedir sorusunun en önemli yanıtlarından biri pozitif ve negatif belirtilerin anlaşılmasıdır.
Pozitif belirtiler; gerçekliğe ek olarak deneyimlenen belirtilerdir. Negatif belirtiler ise gerçekte ve normalde olan his ve davranışların eksik olmasıdır. İki kategorideki belirtiler kişinin fiziksel olarak çalışma işlevini engelleyebilir.
Şizofreninin ‘Pozitif’ Belirtileri
Şizofreni belirtileri nelerdir? Pozitif belirtiler terimi, kişinin şizofreni belirtilerini gerçekliğin yanı sıra yaşadığı zaman kullanılan terimdir. Bu şizofreni belirtileri genelde ‘psikoz’ ya da ‘psikotik belirtiler’ olarak da adlandırılır.
Halüsinasyonlar
Diğer kişilerin görmediği, duymadığı ya da hissetmediği şeyleri görmen, koklaman, duyman ya da hissetmene halüsinasyon denir ve şizofreni belirtilerinden biridir. Örneğin;
- Sesler duyman,
- Diğer insanların görmediği şeyleri görmen,
- Orada bulunmayan birinin dokunduğunu hissetmen,
- Diğer insanların duymadığı kokuları duyman gibi.
Ses duyulması en yaygın halüsinasyon türüdür. Duyulan sesler her kişi için farklı olabilir. Bu sesleri bazen ya da sürekli duyabilirsin. Bu belirtiler şizofreni başlangıç belirtileri içerisinde görülebilir.
Sanrılar
Şizofrenide sanrılar gerçekte olmayan şeylerin inanışlarıdır. Kişiye gerçek gelse bile gerçekliğe dayanmayan inanışlar sanrı olarak adlandırılır. Diğer insanlar genel olarak bu inanışlara katılmazlar. Örneğin şunlara inanıyor olabilirsin:
- Toplumdan birinin ya da gizli bir ajanının seni takip ettiğine,
- Tanınan ya da yabancı birinin dışarıda seni öldürmeye çalıştığına,
- Birilerinin beynindeki bütün düşünceleri gizlice izliyor olduğunu,
- Süper güçlerin olduğuna ya da tanrı olduğuna,
- Suyunun ya da yemeğinin zehirli olduğuna inanabilirsin.
Düzensiz Düşünceler
Şizofrenide düzensiz düşünmek demek, çok hızlı ya da çok yavaş düşünüyor olman demektir. Söylediğin şeyler birçok kişiye mantıksız ve anlamsız gelebilir.
Çok hızlı konu değiştirebilirsin ya da sözcükleri bir anda karıştırabilirsin. İletişim kurman zor olabilir ve insanlar seni anlamakta zorluk çekebilir. Bu durum kimi zaman ‘laf salatası’ olarak da bilinir.Yine bu belirtiler şizofreni başlangıç belirtileri içerisinde görülebilir.
Şizofreninin Negatif Belirtileri
Negatif belirtiler terimi genel olarak kişinin yetilerini ve neşesini kaybetmesini kapsayan belirtilerin sınıflandırıldığı terimdir.
Negatif belirtiler olarak adlandırılmasının sebebi gerçeklikle alakası daha az olan ve kişinin birçok yetisinin kaybolması ya da azalmasına sebep olmasıdır. Negatif belirtilere örnek olarak şunlar sıralanabilir:
- Motivasyonun kaybolması ya da azalması
- Hayata ya da herhangi bir aktiviteye karşı ilginin azalması
- Sorunlara çok fazla yoğunlaşman
- Evden çıkmak istememen
- Uyku düzeninde oluşan değişiklikler
- Diğer insanlarla iletişim kurumak istememen
- İnsanlarla birlikteyken tedirgin hissetmen ya da rahat hissetmemen
- Söyleyecek bir şeyinin olmadığını düşünmen
- Normal düşüncelerin ve hislerin kaybı
- Enerji kaybı ya da hiç enerjinin olmaması
- Hijyen kaybı, öz bakımına az ya da hiç özen göstermemen
- Bilişsel bozukluk ya da bilişsel yetersizlik (Bir şeyleri hatırlamakta ve yeni şeyler öğrenmekte sıkıntılar, odaklanma ve karar vermede sorunlar gibi.)
Şizofreninin Nedenleri Nelerdir?
Şizofren nedir ve neden olur? Yapılan araştırmalar şizofreniye neyin sebep olduğu sorusuna net bir cevap vermenin zor olduğunu göstermektedir. Birçok etken şizofreniye sebep olabilir. Bu etkenler şunlar olabilir:
Stres
Yaşanılan önemli bir olayın sebep olduğu stres bu hastalıkta tetikleyici olabilir. Bu önemli olay işini ya da çok sevilen birini kaybetmek olabilir.
Genler
Birinci derece akrabalardan birinin şizofreni geçmişi varsa, senin de bu hastalığa sahip olma ihtimalin artar.
Beyin hasarı
Şizofren hastası, beynin normal olarak büyümesini yavaşlatan ya da durduran bir hasar sonucu olabilir. Örneğin bu, doğum esnasında, anne karnında ya da kaza sonucu alınan bir hasar olabilir.
Uyuşturucu ve alkol
Araştırmalar, kenevirin çok güçlü çeşitlerinin şizofreni gelişiminde büyük etkisi olduğunu öne çıkarmıştır.
Olumsuz çocukluk deneyimleri
Eğer çocukluğunda yoksun bırakılmış ya da taciz edilmişsen şizofreni hastası da dahil olmak üzere birçok zihinsel hastalıktan birine sahip olma ihtimalin yüksektir.
Şizofreni Kimlerde Görülür?
Şizofren nedir? Şizofreni kimlerde görülür? Şizofreni hastalığı herkeste görülebilir.
Şizofreni hastası, dünyadaki her yaş, kültür ve ırktan olabilir. Fakat, genel olarak belirtilerin erken yetişkinlik döneminde ortaya çıktığı gözlemlenmiştir. Şizofreninin görülme sıklığı kadın ve erkeklerde aynıdır.
Ancak genellikle kadınlarda şizofreni hastalığının ilk belirtileri 20’li yaşların sonu ve 30’lu yaşların başlarında görülürken, erkeklerde şizofreni hastalığının ilk belirtileri ergenlik çağı ve erken 20’lerde görülebilir. Çok nadir de olsa, 5 yaşından büyük çocuklarda da ilk belirtiler ortaya çıkar.
Şizofreni Türleri
Şizofreninin birçok çeşidi vardır ve bu hastalık her kişide farklı tesir edebilir. Bu nedenle şizofreni nedir sorusunu net bir şekilde yanıtlamak zor olabilir.
İşte şizofreni türleri ve kısa açıklamaları:
Paranoid Şizofreni Hastaları
Bu şizofreni türünde genelde birileri tarafından cezalandırıldığını düşünebilirsin. Bu konu hakkında yoğunlukla sanrılar görebilirsin. Fakat düşüncelerin ve davranışlarında çok da fark edilebilir farklılıklar olmayabilir.
Hebefrenik Şizofreni Hastaları
Bu şizofreni türünde genelde zihnin karışık ve tutarsız olabilir. Çoğunlukla konuşmaların karışık ve anlaşılması zor olur. Dışardan bakıldığında davranışların tutarsız, karışık ve çocuksu görünebilir.
Katatonik Şizofreni Hastaları
Bu şizofreni türünde, genelde hareketsiz olursun ve fiziksel tepki göstermezsin. Kendini yaralama ihtimalin yüksektir ve yetersiz beslenip bitkin düşebilirsin. Öz bakım ve hijyen konularında sorunlar yaşayabilirsin.
Basit Şizofreni Hastaları
Bu şizofreni türünün en yaygın belirtileri, negatif belirtiler erken ortaya çıkar ve çok hızlı bir şekilde kötüleşir ve pozitif belirtiler çok azdır.
Ayrışmamış Şizofreni Hastaları
Bu şizofreni türünde hem paranoid, hem hepefrenik, hem de katatonik şizofreni belirtilerini taşıyor olabilirsin fakat aynı zamanda hiçbirine tam anlamıyla uymuyor olabilirsin.
Rezidüel (Kalıntı) Şizofreni Hastaları
Bu şizofreni türünde şizofreni belirtilerinin şiddeti azalır. Halüsinasyonlar, sanrılar ya da diğer belirtilerin hala olabilir fakat tanı konulduğu zaman kadarki şiddetli değillerdir. Rezidüel şizofreni, şizofreninin ileriki aşamalarında teşhis edilir.
Diğer Şizofreni Hastaları
Seneztopatik ve şizofreniform türleri diğer şizofreni kategorisindedir. Seneztopatik şizofrenide olmayan şeyleri yani fiziksel hisleri tecrübe edebilirsin. Şizofreniformda ise şizofreniyle benzer semptomlar gösterirsin fakat semptomlar daha uzun süre tesir edebilir.
Özelleştirilmemiş Şizofreni Hastaları
Özelleştirilmemiş şizofreni, şizofreni belirtileri göstermen ve yukarıda bahsedilen hiçbir kategoriye tam olarak uymaman sonucu tanılanır.
Şizofreni Tanısının Konulması
Yalnızca, tam bir psikolojik değerlendirmenin ardından psikologlar ve psikiyatristler şizofreni tanısı koyabilir. Tanı yapılmadan önce, psikoloğun ya da psikiyatristin seni bir kereden fazla görmesi gerekebilir.
Günümüzde, şizofreninin tanısında yardımcı olabilecek herhangi bir kan testi ya da sağlık taraması yoktur. Yani psikologlar ve psikiyatristler şizofreni ve diğer zihinsel bozuklukları kendileri el kitaplarına göre tespit etmektedirler.
Bu el kitapları, hangi semptomlarının olduğunu ve bu belirtilerin, şizofreni tanısı koymak için ne kadar süre gerektirdiğini belirtir. Birçok psikolog ve psikiyatrist, şizofreni tanısı koymadan önce ilk aşamada psikoz teşhisi koyabilir.
Şizofreni Tedavisi
Şizofreni hastalarının sahip olduğu şizofreni türü ve şiddeti değişkenlik gösterebildiği gibi, kişilerin şizofreniyi tedaviye yanıtı da değişkenlik gösterebilir.
Birçok tedavi yöntemi, psikolog ve psikiyatristler tarafından şizofreni hastalarının belirtilerinin şiddetini azaltmayı ve onlar için gündelik hayatı kolaylaştırmayı hedefler. İyi olmaya ve gündelik hayatını düzenli tutmaya devam etmek için tedaviye sürekli ihtiyaç duyabilirsin.
Ayrıca şizofreni hastalığına uygulanan tedavinin ana amaçlarından biri de belirti ve semptomların nüksetmesini engellemek ve azaltmaktır.
Şizofreni Tedavisinde Kullanılan Yöntemler
Şizofreni tedavisinin yöntemleri aşağıdaki gibidir:
İlaç Tedavisi
Şizofreni hastalarının tedavisinde ‘antipsikotik’ olarak adlandırılan ilaçlar doktorlar tarafından önerilebilir.
Bu tür ilaçların şizofreniyi ortadan tam olarak kaldırmadıkları fakat düşünme problemleri, sanrılar ve halüsinasyonlar gibi belirtileri hafifletmeye yardımcı oldukları bilinmektedir. Antipsikotik ilaçlar; kapsül, şurup ya da enjeksiyon şeklinde olabilirler.
Psikososyal Terapi
Psikososyal terapi şizofreni yüzünden meydana gelen fiziksel, sosyal ya da mesleki hayatındaki aksaklığı gidermede yardımcı olmayı hedefler. Terapi, şizofreni hastalarının tedavisinde büyük bir yere sahiptir çünkü belirtilerini kontrol etmeyi, uyarı işaretlerini erken fark etmeyi ve hastalığın yenilenmesini önleyici planlar kurmayı öğrenebilirsin.
Psikososyal terapi yöntemleri şunları kapsamaktadır:
- Hastaneye yatma: Kimi durumda şizofreni türü ve şiddetine bağlı olarak şizofreni hastalarının hastaneye yatırılarak tedavisi uygun görülebilir.
- Psikoz için bilişsel davranışçı terapi: Psikoz belirtileri gösteren bütün yetişkin şizofreni hastalara uygulanması uygun görülen bir terapi türüdür.
- Rehabilitasyon: Sosyal becerilerine ve meslek eğitimine odaklanılır. Günlük hayatını idame ettirmeni kolaylaştırmayı hedefler.
- Bireysel psikoterapi: Şizofreni hastalığını daha iyi anlamana ve yönetmene yardımcı olmak hedeflenir.
- Aile terapisi: Aile bireylerini şizofreni hastalığı hakkında daha iyi bilgilendirmek hedeflenir. Böylece aile bireyleri de sana mümkün olduğunca yardımcı olabilir.
- Grup terapisi ve psiko-eğitim: Psiko-eğitim, sana ve ailene hastalık hakkında daha iyi bilgi vermek için ve olası kriz anlarında belirtilerinin nasıl kontrol edilmesi gerektiği hakkında eğitim sunmak için tasarlanan bir terapi türüdür.
- Sanat terapisi: Şizofreninin negatif belirtilerini azaltmaya yardımcı olur. Kendini daha yaratıcı bir şekilde ifade etmeni sağlar.
EKT (Elektrokonvulsif Terapi)
Şizofreni hastanın kafasına yüzeysel elektrotların konulması ve bir takım elektrik şokunun beyne yollandığı tedavi yöntemine EKT denilmektedir. Bu tedavi şeklinin günümüzde şizofreni tedavisinde kullanılması oldukça nadirdir. Fakat bazen doktorlar ilaçların yetersiz geldiğini düşündüğü noktada bu tedavi yöntemine başvurabilir.
Beyin Cerrahisi
Günümüzde beyin cerrahisinin şizofreni tedavisinde son derece nadir kullanıldığı görülmektedir. Çünkü şizofreni beyin ameliyatının kişilikte ciddi değişikliklere sebep olabileceği bilinmektedir. Ayrıca, şizofreninin daha iyi tedavi sonuçları daha az şiddetli ve daha az tehlikeli tedavi yöntemleriyle de elde edilebilir.
KAYNAKÇA
Schizophrenia, Rethink Mental Illness,
Schizophrenia, National Institude of Mental Health, 2022
Schizophrenia, World Health Organization (WHO), 2022
Schizophrenia, American Psychiatric Association,
McCutcheon, R. A., Marques, T. R., & Howes, O. D. (2020). Schizophrenia an overview. JAMA psychiatry, 77(2), 201-210.
Bowen, M. (1960). A Family Concept of Schizophrenia. In D. D. Jackson (Ed.), The etiology of schizophrenia (pp. 346–372). Basic Books.
