Hepimizin aklından bir sürü şey geçer. Düşüncelerimiz, hayallerimiz bazen de sosyal zorunluluklarımız eylemlerimize yön verir.
Bazen çok mutluyuzdur, bazen ise birtakım zorluklar yaşayabilir ve bunların etkilerini yönetmekte zorluk çekeriz.
İşte tam da bu noktada bize yardımcı olacak şey psikolojidir. Psikoloji nedir? Çok geniş çalışma alanına sahip bu disiplini incelediğimiz içerikte, aşağıda bulunan soruları cevaplamaya çalışacağız.
Hazırsan başlayalım mı?
Psikoloji Nedir?
Psikoloji nedir? Psikoloji, zihin ve davranış üzerinde yoğunlaşan bir bilim dalıdır. Psikoloji bilimi, insanların eylemlerinin, düşüncelerinin, tepkilerinin nedenlerini araştırır ve birçok alt dalı bulunur.
Erken biyoloji çalışmalarının felsefe ve biyoloji ile geliştiği söylenebilir. Yapılan ilk araştırmaların, Aristoteles ve Sokrates dahil olmak üzere ilk Yunan düşünürlerine kadar dayandığı düşünülür. Sonuç olarak, psikoloji bir ruh bilimidir, hem bilimsel hem de sanatsal yönleri bulunur.
Etkileri Nelerdir?
Psikoloji nedir diye sorduğumuzda hem bireye hem de topluma bütün olarak fayda sağlamayı hedefleyen, uygulamalı ve akademik bir alan olduğu cevabını alabiliriz.
Psikoloji biliminin alanlarının büyük bir kısmının zihinsel sağlık meseleleri ve teşhis üzerine çalıştığını söylense de bu buzdağının sadece görünen kısmıdır. Psikoloji biliminin bireye ve topluma katkıda bulunduğu noktaların bazıları şunlardır:
- İnsan davranışlarının sebeplerinin anlaşılması konusunda ilerleme kaydetmek,
- İnsan zihnini ve davranışını etkileyebilecek değişken faktörleri değerlendirmek,
- Sağlığı, günlük yaşamı ve huzuru etkileyen sorunları anlamak
- Ürün tasarımını iyileştirmek adına ergonomiyi geliştirmek
- Daha güvenli ve verimli çalışma alanları yaratmak
- İnsanları hedeflerine ulaşmaları adına motive etmeye yardımcı olmak
- Genel anlamda verimliliği artırmak
Amaçları Nelerdir?
Tanım Yapmak:
İçinde yaşadığın durumda hissettiklerini ve gösterdiğin tepkileri tanımlamak bazen zordur. Psikoloji nedir sorusunun bir cevabı da tam olarak bu nedenle insanların ve hayvanların tutumlarını adlandırma üzerinde çalışan bilim dalı olabilir. İnsan ve hayvan davranışını isimlendirmek ve bir mantığa oturtmak, neyin olağan neyin olağandışı olduğunu anlamak konusunda bir fikir verebilir. Gözlem, bu konuda önemli bir yer alır. Gözlem aracılığıyla sorun tanımlanarak başlanır ve nasıl çalışılacağı hakkında görüşler geliştirilir.
Açıklama Yapmak:
İlk amacın “ne?” sorusuna cevap verdiğini ifade etmemiz çok da yanlış olmaz. Şimdi ise bir adım ilerleyerek “neden?” sorusunu soracağız. Gerçekleştirdiğimiz eylemi, gösterdiğimiz tepkiyi oluşturan zihinsel, sosyal veya gelişimsel faktörler nelerdir ve tam olarak neden bunları yapıyoruz? Bu sorunun cevabı en az psikoloji nedir sorusu kadar karmaşıktır ve insan davranışı üzerine ortaya birçok teori atılmıştır. Teorilerin, çalışma alanlarının hacmi de değişkenlik gösterebilir.
Tahminde bulunmak:
Psikoloji biliminin bir amacı da nasıl düşündüğünü ve nasıl hareket ettiğini anlamaya ilişkin çeşitli tahminler yapmaktır. Bir şeyin kökenine inip onu anladığında daha sonra bu bilgiyi başka zamanlarda tekrar kullanmak da mümkün olacaktır. Sonuç olarak psikoloji nedir? Psikoloji bilimi tahminlerle insanı anlamaya çalışır.
Değişim sağlamak:
Psikoloji nedir sorusuna anlam kazandıran yanıtlardan biri de memnun olunmayan davranışlara yapıcı ve kalıcı etkilerde bulunarak değişmesini sağlamasıdır. Oluşmuş mental rahatsızlıkları tedavi etmekten, olumsuz birtakım tutumları değiştirmeye çalışmaya kadar birçok çalışma bu başlığın altında incelenir ve alanın odak noktasındadır.
Alt Dalları Nelerdir?
Anormal Psikoloji:
Kişiler tarafından gösterilen anormal tutumları ve psikopatolojiyi inceler. Bu alan, hayatını olumsuz yönde etkileyebilecek farklı mental bozukluklar hakkında çalışmalar yapar. Psikoloji biliminin bu dalındaki sağlık profesyonelleri, anksiyete ve depresyon da dahil olmak üzere kişilerde görülebilecek farklı psikolojik bozuklukları değerlendirir, teşhis eder ve tedavi eder.
Danışmanlık Psikolojisi:
Psikoloji alanının en geniş dallarından biridir. Çok çeşitli semptomlar yaşaması mümkün olan danışanların tedavi edilip sorunlarına çözüm getirilmeye çalışılmasını kapsar. Danışmanlık Psikolojisi Derneği (The Society of Counseling Psychology), bu alanda çalışan uzmanların; danışanlarının aile, iş, evlilik gibi alanlarda kişilerarası ilişkilerini geliştirebileceklerini ifade ediyor.
Gelişim Psikolojisi:
Bu alan, insanların bir ömür içinde nasıl gelişim gösterdikleri ve nasıl bir değişim geçirdikleri üzerine çalışmalar yapar. Aslında bakıldığında bu konunun ana soruları insanın neden ve nasıl değiştiğidir. Bu alanda çalışan psikologlar, sosyal ve fiziksel gelişim, entelektüel birikim ve algısal değişime ilgilenirler.
Biyolojik Psikoloji:
Vücudunun geçirdiği biyolojik süreçlerin, davranışların ve zihnin ile olan bağlantısını inceler. Aynı zamanda biyopsikoloji olarak adlandırılan bu dal, sinirbilimle ilgili olup hasarlı beyinler ve beyin anormallikleri üzerinde çalışmalar yapar. Biyoloji, temel psikoloji bilimi, fizyoloji ve sinirbilim gibi birçok farklı disiplinden yararlanır.
Bilişsel Psikoloji:
Psikolojinin, içsel zihinsel durumlara odaklanan dalıdır. İlk kez 1960’lı yıllarda çalışılmaya başlanan bu alan, insanların nasıl düşündüğü, nasıl öğrendiği ve nasıl hatırladığı gibi temel konulara odaklanmıştır. Bu alanda çalışan uzmanlar, duygu, motivasyon, hafıza, karar verme, dikkat, öğrenme ve problem çözme gibi bilişsel işlevleri incelerler.
Klinik Psikoloji:
Akıl hastalıklarının, anormal davranışların ve psikiyatrik bozuklukların değerlendirilmesi ve tedavisi ile ilgilenen psikoloji bilimi dalıdır. Klinik psikoloji alanında ilerleyen profesyoneller genellikle özel muayenehanelerde ve farklı kademelere yönelik öğrenci grupları ile eğitim kurumlarında çalışırlar.
Deneysel Psikoloji:
Psikoloji biliminin bu alanı, beynini ve davranışlarını araştırmak adına birtakım bilimsel yöntemlere başvurur. Çok geniş bir yelpazede bunu yaparken, diğer alanlardan da yardım alır. Sosyal psikolojiden çocuk gelişimine kadar uzanan alanın profesyonelleri özel işletmelerde, devlet veya farklı kademeden eğitim kurumlarında, araştırma merkezlerinde ve daha birçok yerde çalışabilir.
Karşılaştırmalı Psikoloji:
Bu alan, hayvan davranışlarını inceler. İlk bakışta kulağa enteresan gelse de, hayvanların nasıl davrandığını incelemek, insanın daha derin bir şekilde anlaşılmasını sağlar. Bu alanın kökleri biyoloji dersinde gördüğümüz Charles Darwin ve George Romanes gibi araştırmacılara kadar dayanır.
Kültürlerarası Psikoloji:
Farklı kültürlerin, değişken insan davranışları üzerinde nasıl etkileri olduğu üzerine araştırmalar yapar. Bu alanda bireyci veya kolektif kültürler arasındaki farklılıkları incelemek de olasıdır. Kültürlerin içindeki kişilik yapıları, duygular ve hatta çocuk gelişimi açısından gösterebileceği farklılıkları inceler.
Eğitim Psikolojisi:
Ağırlıklı olarak öğrenciler ve eğitim kurumlarında yoğunlaşılan alanlardan biridir. Öğrenci kaygıları, eğitim sorunları ve öğretim psikolojisi gibi konulara eğilir. Bu alanda çalışan uzmanların karşılaştığı kişiler genellikle öğretmen ve öğrenciler, bazen de veli ve yöneticiler olabilir. Öğrenme güçlüğü çeken veya üstün zekalı olarak addedilen çocukların öğrenim süreçleri hakkında da araştırma yapabilirler.
Adli Psikoloji:
Psikoloji ve hukukla ilgili konularla ilgilenir. Suçu ve tedavisini incelemekle yükümlü oldukları yerlerden biri doğrudan mahkeme olabilir. Hukuki süreçlerde yer alıp tanıklık yapmak zorunda kalan veya istismara uğrama şüphesi bulunan çocuklarla da ilgilenirler. Suçun faili olabilme ihtimalinde ise onların bu suçu ve sonuçlarını anlayabilecek kabiliyette olup olmadıklarını incelerler.
Sağlık Psikolojisi:
Fiziksel ve mental durumunun, seni etkileyen sosyal faktörlerin sağlık ve hastalığı nasıl etkilediğine odaklanır. Bu alanda çalışan kişiler hastaların reaksiyonlarını, durumla mücadele etme şekillerini ve bunu nasıl başardıklarını anlama ile ilgilenir. Hayatını daha sağlıklı kılmak adına üzerinde durduğun stres yönetimi, kilo problemi, beslenme gibi konular da bu alanda ele alınır.
Sosyal Psikoloji:
Gösterilen sosyal bir davranışı anlamak ve açıklamak amacı ile çalışılır. Kişilerin algıları, liderlikleri, grup içinde gösterdikleri sosyal etkileşimleri ve bunun gibi birçok konu ile ilgilenirler. Bir davranışın üzerindeki sosyal etkiler, bu alanda oldukça kapsamlı bir şekilde incelenir.
Spor Psikolojisi:
Sporcuların performansını etkileyen psikolojik faktörlerin neler olduğunu, performanslarını daha iyi bir noktaya taşımanın yollarını ve duygu durumlarını kontrol edilmelerine katkı sağlar. Performans geliştirme, motivasyon, stres yönetimi veya zihinsel dayanıklılık gibi konularda yardımcı olarak süreçleri daha iyi atlatmalarına ve daha başarılı olmalarına yardımcı olurlar.
Endüstriyel-örgütsel Psikoloji:
Psikolojide kabul edilmiş ilkeleri işyerinde yaşanan problemlere uygular. Psikoloji biliminin bu dalı, işyerinde verimliliği ve üretkenliği artırmayı amaçlarken, çalışan bireylerin refahını inceleyen faktörleri de göz ardı etmemeye gayret gösterir. Burada bahsi geçen faktörler ürün tasarımı, teknik gereçleri kullanımının efektifliği, meydana gelebilecek hatalar ve ürün tasarımı gibi konulardan oluşabilir.
Kişilik Psikolojisi:
Her insan yaşadığı duygular, aklından geçen düşünceler ve davranışları ile eşsizdir. Kişilik psikolojisi ise tam da bunu inceler. Yaşadığın farklı koşulların, ebeveynlerinin ve hatta genlerinin kişiliğinde ne gibi değişikliklere, oluşumlara neden olduğunu inceler. Bizi birbirimizden ayıran özellikler üzerine eğilen bu alanda çalışanlar, ayrıca çeşitli kişilik testlerini hazırlayarak uygulama süreçlerine de dahil olabilir.
Psikoloji Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Zihin ve davranışları inceler:
Psikoloji nedir sorusu, zihinsel davranışları ve süreçleri inceleyen bilim dalıdır şeklinde cevaplanabilir. Yunanca kökenli bu kelimede "psyche" nefes ve ruh manasında iken "logia" araştırma demektir. Birçok bilim dalı ile yakından bağlantılı olan bu alana dair çalışmalar, nispeten daha geç yürütülmeye başlanmıştır. Psikoloji biliminin, felsefe ve biyoloji ile yoğrulduğu iddia edilir. Tıp, sosyoloji, antropoloji ve dilbilim gibi farklı disiplinler ile kurduğu bağ da oldukça güçlüdür.
Bu mesleği yapan birçok profesyonel; eğitim kurumlarında, kliniklerde, hastanelerde, çeşitli özel işletmelerde ve devlet kurumlarında istihdam edilmektedirler. Psikoloji biliminin etkilerinde incelediğimiz gibi çeşitli alanlarda çalışabilen bireyler, mental rahatsızlıklardan hak sağlığına ilişkin politikalar geliştirmeye kadar birçok farklı alanda kişileri ve kurumları desteklerler.
Bilimsel yöntemlere dayanır:
Eskiden beri inanılan bir düşünceye göre bu alanda çalışanlar genellikle sağduyu ile hareket ederler. Bu, kesinlikle büyük bir yanlıştır. Gözlemlediğimiz ruh sağlığı uzmanlarının birtakım tedavilere başvururken çok profesyonel olması, çeşitli yöntemleri karşılaştırıp gözlem yapmadığı anlamına gelmez.
Hayatın her yerindedir:
Bu alanla sadece alışkanlıklarımızda veya mental sağlığımızla ilgili memnuniyetsiz olduğumuz zamanlarda karşılaştığımızı sanıyorsan, epey yanılıyorsun demektir. Zihinsel ve fiziksel sağlığı birbirinden bağımsız düşünmek, hedeflerine ulaşmanı yavaşlatabilir. Egzersiz programına bağlı kalmak, seni motive edecek şeyleri bulmandan geçer ve bu da bir araştırma konusudur.
İnsan yaşamını iyileştirir:
Psikoloji nedir? Psikoloji hayatın birçok alanına dokunan zengin ve oldukça keyifli bir alandır. Bireylerin nasıl düşündükleri, nasıl hissettikleri ve nasıl davrandıkları ile ilgilenen bilim insanları, insanların birçok alandaki sorunlarını çözmeye çalışır. Birçok ruh sağlığı uzmanı, yaşamını zihinsel rahatsızlıklardan muzdarip insanlara iyi gelmeye adar ve bunun için çeşitli sağlık kuruluşlarında ya da uygulama alanlarında çalışır. Yaptıkları bu çalışmalar kimi zaman kişi özelinde kimi zaman da daha çok insanın hayatında birçok iyileşme sağlar.
KAYNAKÇA
What Is Psychology?, verywellmind, 2022
Major Branches of Psychology, verywellmind, 2022
8 Psychology Basics You Need to Know, verywellmind, 2022
The Major Goals of Psychology, verywellmind, 2022
What Is Sports Psychology?, SimplyPsychology, 2022
