Τι Είναι η Διαταραχή Μη-Προσαρμοστικής Ονειροπόλησης (Maladaptive Daydreaming)

Η ονειροπόληση αποτελεί μια απολύτως φυσιολογική και συχνά ευχάριστη λειτουργία του ανθρώπινου νου. Κατά τη διάρκεια της εργασίας, της μετακίνησης ή ακόμη και της χαλάρωσης, ο νους μπορεί εύκολα να περιπλανηθεί σε σκέψεις και εικόνες.

Ωστόσο, όταν τα όνειρα γίνονται τόσο έντονα και εκτεταμένα ώστε να παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή, τότε μπορεί να υπάρχει η πιθανότητα εμφάνισης μη-προσαρμοστικής ονειροπόλησης (maladaptive daydreaming).

Τι Είναι η Maladaptive Daydreaming;

Η μη-προσαρμοστική ονειροπόληση είναι μια ψυχική κατάσταση κατά την οποία το άτομο περνά υπερβολικό χρόνο σε εξαιρετικά ζωντανές και λεπτομερείς φαντασιώσεις. Ο όρος maladaptive υποδηλώνει ότι αυτή η διαδικασία λειτουργεί ως ένας μη υγιής ή δυσπροσαρμοστικός τρόπος αντιμετώπισης άγχους, δυσάρεστων συναισθημάτων ή ψυχολογικών δυσκολιών.

Τα άτομα που το βιώνουν συχνά χάνουν την επαφή με το περιβάλλον τους λόγω της έντασης των φαντασιώσεων. Η διαταραχή αυτή μπορεί να εμφανιστεί σε συνδυασμό με άλλες ψυχικές ή γνωσιακές δυσκολίες.

Σε Ποιους Εμφανίζεται η Μη-Προσαρμοστική Ονειροπόληση;

Η διαταραχή εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα με ψυχικές δυσκολίες ή καταστάσεις που επηρεάζουν τις γνωσιακές λειτουργίες.

Παθήσεις με παρόμοια χαρακτηριστικά:

• Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ)

• Αγχώδεις διαταραχές

• Ορισμένοι τύποι κατάθλιψης

• Διασχιστικές διαταραχές

• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ)

Ηλικιακοί και ιστορικοί παράγοντες

Η μη-προσαρμοστική ονειροπόληση εμφανίζεται συχνά σε νεαρά άτομα, ιδιαίτερα σε νεαρούς ενήλικες. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα άτομα έχουν βιώσει παιδικά τραύματα ή καταστάσεις κακοποίησης, ωστόσο αυτό δεν αποτελεί προϋπόθεση ούτε οδηγεί πάντα στη συγκεκριμένη κατάσταση.

Είναι Συχνή Διαταραχή;

Ο όρος εισήχθη το 2002 από τον καθηγητή Κλινικής Ψυχολογίας Eli Somer. Επειδή δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί ως επίσημη ψυχιατρική διαταραχή, τα στοιχεία σχετικά με τη συχνότητά της είναι περιορισμένα.

Παρόλα αυτά, φαίνεται να εμφανίζεται συχνότερα σε ενήλικες με ΔΕΠ-Υ.

Συμπτώματα της Μη-Προσαρμοστικής Ονειροπόλησης

Τα συμπτώματα χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες:
(1) συμπεριφορά ονειροπόλησης και (2) συναισθήματα ή αντιδράσεις σχετικά με την ονειροπόληση.

1. Συμπεριφορά Ονειροπόλησης

Τα όνειρα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της μη-προσαρμοστικής ονειροπόλησης χαρακτηρίζονται από:

• Ένταση: ιδιαίτερα ζωντανές και λεπτομερείς εικόνες.

• Πολυπλοκότητα: σενάρια με σύνθετες πλοκές.

• Μεγάλη διάρκεια: μπορεί να διαρκούν για ώρες.

• Εκούσια εκκίνηση: το άτομο επιδιώκει να ξεκινήσει την ονειροπόληση.

• Αποκοπή από την πραγματικότητα: έντονη απορρόφηση που οδηγεί σε αποσύνδεση από το περιβάλλον.

2. Πώς Νιώθει το Άτομο κατά τη Διάρκεια της Ονειροπόλησης

Η κατάσταση αυτή συχνά συνοδεύεται από:

• Μείωση κοινωνικών δραστηριοτήτων

• Δυσκολία στη δουλειά, στις σπουδές και στην εκτέλεση καθημερινών υποχρεώσεων

• Συναισθήματα ενοχής ή ντροπής

• Έντονη ανάγκη ονειροπόλησης, παρόμοια με εθιστική συμπεριφορά

• Αποτυχημένες προσπάθειες περιορισμού της φαντασίας

Ποιες Είναι οι Αιτίες;

Δεν υπάρχουν πλήρως αναγνωρισμένες αιτίες. Ωστόσο, η μη-προσαρμοστική ονειροπόληση σχετίζεται συχνά με:

• άγχος

• κατάθλιψη

• άλλες ψυχικές καταστάσεις που οδηγούν το άτομο να χρησιμοποιεί τη φαντασία ως μηχανισμό άμυνας

Πώς Γίνεται η Διάγνωση;

Δεν υπάρχει επίσημο διαγνωστικό τεστ.
Οι ειδικοί χρησιμοποιούν:

• κλινικές συνεντεύξεις

• ερωτηματολόγια για σχετικές διαταραχές (ΔΕΠ-Υ, ΙΨΔ, άγχος, κατάθλιψη, διασχιστικές διαταραχές)

• την κλίμακα Maladaptive Daydreaming Scale-16 (MDS-16)

Θεραπευτικές και Υποστηρικτικές Προσεγγίσεις

Δεν υπάρχει ένα ενιαίο, επίσημο θεραπευτικό πρωτόκολλο. Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία αποτελεί την κύρια μέθοδο αντιμετώπισης.

Κύρια μορφή θεραπείας

• Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): βοηθά το άτομο να αναγνωρίζει τα ερεθίσματα που οδηγούν στην ονειροπόληση και να αναπτύσσει υγιέστερους τρόπους αντιμετώπισης.

Άλλες θεραπείες

Ανάλογα με τις συνυπάρχουσες ψυχικές καταστάσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν:

• θεραπείες για άγχος

• θεραπείες για κατάθλιψη

• θεραπείες για διασχιστικές δυσκολίες

Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για τις σχετιζόμενες διαταραχές.

Πώς Μπορεί Κάποιος να Αντιμετωπίσει τη Μη-Προσαρμοστική Ονειροπόληση;

Ο καταλληλότερος τρόπος είναι η συνεργασία με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Κάθε άτομο έχει διαφορετικές ανάγκες, επομένως η θεραπεία πρέπει να είναι εξατομικευμένη.

Πιθανές Δυσκολίες της Θεραπείας

Η ψυχοθεραπεία δεν έχει σωματικές παρενέργειες, αλλά μπορεί να φέρει στην επιφάνεια δύσκολα συναισθήματα ή τραύματα.
Ο θεραπευτής βοηθά το άτομο να επεξεργαστεί αυτές τις εμπειρίες με ασφαλή τρόπο.

Εάν χρησιμοποιείται φαρμακευτική αγωγή, ο ειδικός ενημερώνει για τυχόν πιθανές παρενέργειες.

Αυτοφροντίδα και Διαχείριση Συμπτωμάτων

Επειδή πρόκειται για ψυχική δυσκολία, δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί χωρίς βοήθεια.
Η υποστήριξη από ειδικό βοηθά:

• να μειωθεί η ανάγκη για ονειροπόληση

• να ενισχυθούν πιο λειτουργικές στρατηγικές αντιμετώπισης

• να αντιμετωπιστούν οι σχετιζόμενες ψυχικές δυσκολίες

Τι Μπορεί να Περιμένει το Άτομο Που Ζει με Maladaptive Daydreaming;

Η μη-προσαρμοστική ονειροπόληση μπορεί να επηρεάσει σημαντικά:

• εργασία

• σχέσεις

• κοινωνική λειτουργικότητα

• καθημερινές υποχρεώσεις

Όσο περισσότερο χρόνο περνά το άτομο στη φαντασία, τόσο δυσκολότερη γίνεται η κοινωνική αλληλεπίδραση.

Πόσο Διαρκεί;

Δεν υπάρχουν αρκετές έρευνες για τη διάρκεια, καθώς η διαταραχή αναγνωρίστηκε πρόσφατα.
Φαίνεται να αποτελεί μια μακροχρόνια κατάσταση που απαιτεί διαχείριση, όπως πολλές δυσκολίες ψυχικής υγείας.

Πιθανές Επιπτώσεις

Αν και δεν είναι επικίνδυνη για τη σωματική υγεία, μπορεί να οδηγήσει σε:

• επιδείνωση άγχους και κατάθλιψης

• απομόνωση

• αρνητικές σκέψεις

• αυξημένο κίνδυνο αυτοτραυματισμού σε ορισμένες περιπτώσεις

Ερωτήσεις Προς τον Θεραπευτή

Κατά την αναζήτηση βοήθειας, είναι χρήσιμο να ρωτήσετε:

• Έχουν γνώση της μη-προσαρμοστικής ονειροπόλησης;

• Μπορούν να πραγματοποιήσουν αξιολόγηση για ΔΕΠ-Υ, ΙΨΔ, άγχος και κατάθλιψη;

• Έχουν εμπειρία θεραπείας σχετικών διαταραχών;

Τι Συμβαίνει Αν Δεν Αντιμετωπιστεί;

Η κατάσταση μπορεί να επιδεινωθεί, οδηγώντας σε:

• απορρόφηση σε φαντασιώσεις συνοδευόμενη από κινήσεις ή εκφράσεις

• διαταραχές ύπνου

• σημαντικές δυσκολίες στην καθημερινότητα

• δημιουργία φαύλου κύκλου

Παρότι μπορεί να μοιάζει με ψυχωτική διαταραχή, το άτομο γνωρίζει ότι οι φαντασιώσεις είναι προϊόν του νου — στοιχείο που τη διαφοροποιεί από τη σχιζοφρένεια.

Πηγές

• Why We Should Take Maladaptive Daydreaming Seriously, Psychology Today, 2022

• Maladaptive Daydreaming May Be Better Diagnosis Than ADHD for Some, verywellmind.com, 2022

• Maladaptive Daydreaming, sleepfoundation.org, 2023