Korku, insan doğasının bir parçasıdır ve hayatta kalma mekanizmamızın bir parçasıdır.
Ancak, bazı insanlar belirli nesne, durum veya aktiviteler karşısında aşırı bir korku hissi yaşarlar. Bu durum, günlük yaşamlarını olumsuz etkileyebilir ve hatta sosyal hayatlarını da sekteye uğratabilir.
İşte bu aşırı korkunun adı fobidir. Fobi, kişinin normal işlevselliğini engelleyecek düzeyde olabilen bir duygu durumudur.
Neyse ki, modern teknoloji sayesinde fobi tedavileri çok daha kolay ve erişilebilir hale geldi. Sanal gerçeklik teknolojisi, beyin dalgalarını ölçen cihazlar gibi yenilikçi yöntemler kullanılarak fobilerin tedavisi artık çok daha etkili hale geldi.
Eğer siz de bir fobi ile mücadele ediyorsan, online terapi uygulamaları sayesinde tedaviye ulaşmak artık çok daha kolay!
Fobi nedir, çeşitleri nelerdir ve tedavi süreci nasıl işler, tüm bu soruların cevaplarını öğrenerek sağlıklı bir yaşama kavuşabilirsin.
Fobi Nedir?
Fobi, abartılı ve mantık dışı korku olarak özetlenebilir.
Fobi, genelde belirli bir tetikleyicisi olan korku olarak da kabul edilebilir. Ancak, Amerikan Psikoloji Derneği’nin kabul ettiği 3 çeşit bulunmaktadır:
- Özgül Fobi: Bu, belirli bir uyarıcısı olan aşırı korku hissini taşır.
- Sosyal fobi ya da sosyal anksiyete: Sosyal bir durumdan kaynaklı aşırı utanma ya da düşük düşme korkusudur.
- Agorafobi: Yaşandığı takdirde kişinin kaçmayı başaramadığı bir paniğe kapılması durumunda oluşan çeşittir. Örneğin, asansör kullanamama ya a evden çıkamama gibi durumlar.
Bireylerin bu duruma sahibi olması yaygın olmayan bir durum değildir. Araştırmalar, dünya nüfusunun belirli bir kısmının yetişkinlik döneminde herhangi bir aşırı derecede korku yaşamasının son derece yaygın olduğunu göstermektedir.
Fobi Belirtileri Nelerdir?
Fobiler, belirli bir nesne, durum veya aktivite ile ilgili aşırı ve aşırı kaygı duygusu ile karakterize edilir. Fobisi olan bir kişinin o nesne veya durumdan kaçınma eğilimi vardır ve bu kaçınma davranışı, günlük yaşamını etkileyebilir. Fobi belirtileri şunları içerebilir:
- Yoğun ve aşırı bir korku veya kaygı hissi
- Kalp çarpıntısı veya hızlı nabız
- Terleme
- Titreme veya sarsılma
- Nefes almada zorluk veya boğulma hissi
- Göğüs ağrısı veya sıkışması
- Baş dönmesi veya baş ağrısı
- Bulantı veya karın ağrısı
- Çarpıntı veya mide krampları
- Terleme veya titreme
- Sıcak veya soğuk basması
- Baş dönmesi veya sersemlik hissi
Bu belirtiler fobisi olan kişilerde değişebilir ve fobinin türüne göre değişebilir. Fobisi olan bir kişi, belirtileri nedeniyle sosyal hayatında veya iş hayatında zorluklar yaşayabilir.
Fobi Çeşitleri Nelerdir?
Fobi çeşitlerinden sosyal ve özgül fobiyi detaylarıyla biraz daha inceleyelim. Aşağıdaki başlıklarda bu detayları bulabilirsin.
Sosyal Fobi Nedir?
Bu durum aynı zamanda sosyal anksiyete bozukluğu olarak da bilinmektedir. Bu korku çeşidinde, hissedilen aşırı korkunun kaynağı sosyal durumlar olarak gözlemlenir. Bu duruma sahip olan kişilerin, insanlarla konuşmada, yeni insanlarla tanışmada ve sosyal toplanmalara katılmada zorluk çektikleri görülebilir.
Korkularının mantıksız ve gereksiz olduğunu anlayabilirler fakat bu korkunun üstesinden gelemezler.
Sosyal anksiyete, utangaçlıktan farklıdır. Utangaçlık genelde kısa sürelidir ve kişinin hayatını olumsuz etkilemez. Sosyal fobi sürekli devam eder ve kişiyi zayıf düşürür. Bu bozukluğu olan bireylerin aşağıdakileri yapma yetisi olumsuz etkilenebilir:
- Çalışma
- Okula gitme
- Aile dışındaki kişilerle yakın ilişki kurma
Araştırmalar, ergenlik döneminden itibaren bireylerin sosyal anksiyete bozukluğu ya da bu özel korku çeşidini edinmesinin olağan olduğunu öne sürmektedir. Tedavisi mümkündür, edilmediği takdirde kişinin günlük hayatını olumsuz derecede etkileyip farklı psikolojik rahatsızlıklara da yol açabilir.
Özgül Fobi Nedir?
Özgül ya da yalın/basit korku bir düşünce, obje ya da duruma karşı duyulan sebepsiz korkudur. Özellikle bu uyarıcılar genelde ya çok az ya da hiç tehlike arz etmezler. Korku duyulan nesneye ya da duruma maruz kalınınca vücut anksiyete belirtileri gösterebilir ya da birey bu durum ya da nesneden kaçınmaya çalışır.
Bu korku, kişinin günlük yaşam işlevini engelleyecek duruma kadar gelebilir.
Özgül fobi çeşitte bu rahatsızlığı olan yetişkinler genelde korkularının sebepsiz ve aşırı olduğunun farkında olabilirler fakat bu korkularını aşamazlar.
Bazı örnekleri aşağıdaki gibidir:
- Hayvan korkuları: Köpek, yılan, böcek ya da fare gibi hayvanlardan aşırı korkma.
- Durumsal: Özellikle belirli durumlardan aşırı derecede korkma durumudur. Örneğin, uçağa binmek, araba sürmek, köprülerden geçmek, asansöre binmek, evden çıkmak gibi.
- Doğal afet ve çevre: Fırtına, yükseklik korkusu, deprem korkuları bu çeşide girer.
- Tıbbi: Kan görmek, kan aldırmak, iğne korkusu bu türe örnektir.
- Diğer: Palyaço gibi kostümlü karakterlerden korkmak, yüksek bir yerden aşağı düşme korkusu diğer çeşitlere örnektir.
Fobi Tedavisi: Hangi Terapi Yöntemleri Uygulanır
En etkili tedavi yöntemi psikoterapi olabilmektedir. Ancak terapi yöntemlerinin kişiden kişiye değiştiği unutulmamalıdır. Psikoterapi, eğitimini almış bir uzmanla korku duyulan nesne ya da duruma karşı olan tutumumuzu değiştirme üzerine çalışmayı içerir.
Bu farklı iyileştirme yaklaşımları şunlardır:
- Maruz bırakma
- Bilişsel davranışçı
- Farkındalık alıştırması
Bu yaklaşımları biraz daha detaylıca inceleyelim...
Maruz Bırakma
Maruz bırakma, bir çeşit davranışçı tedavi yöntemidir. Bu yaklaşımda danışman öncelikle stres altındayken rahatlaman için rahatlama tekniklerini öğretmeye başlar.
Bu iyileştirme yönteminin bir diğer yaklaşımı ise sistemik hassasiyet azaltmasıdır. Bu süreç, korkunu tetikleyen şeye karşı en azdan en çok korku şeklinde yavaş yavaş maruz bırakarak arttırmaktır.
Stres altında davranış ve korkunu kontrol edebileceğin duruma geldiğinde, çalıştığın uzmanla beraber bu durumları korku derecesine göre hiyerarşik bir sıraya koyabilirsiniz. Bu sırayla da korkma duygunu uyaran durum ya da nesneyle yavaş yavaş yüzleşerek korkuyla baş etmeyi öğrenebilirsin.
Maruz bırakma, seni korkularınla yüzleştirir. Genellikle önce hayal gücüyle başlanır. Daha sonra farklı betimlemelerle devam edilir. Örneğin, çizgi filmler, çizimler ya da fotoğraflar gibi.
Bu iyileştirme yaklaşımındaki amaç adım adım bu özel durum ya da nesneye olan korkunun hassasiyetini azaltmaktır.
Bilişsel Davranışçı Terapi
Bilişsel davranışçı tedavi de maruz bırakma yöntemindeki adım adım hassasiyeti azaltma yöntemini içermektedir. Ancak bilişsel davranışçı tedavi aynı zamanda korkuyu tetikleyen düşünce, inanışlarla da ilgilenmektedir.
Çoğunlukla, bu durumu olan kişiler gerçeklikle alakası olmayan ve bu aşırı korku etrafında şekillenen fikirler benimserler.
Örneğin, bir korkun varken olayları en kötü şekilde düşünme yatkınlığın olabilir. Bu da anksiyeteni tetikleyebilir.
Bilişsel davranışçı terapi, bilişsel çarpıtmalarını belirlemene yardımcı olur. Bu bilişsel çarpıtmalar genelde doğru olmayan yararsız düşünce topluluklarıdır. Bunlar belirlendikten sonra, bu düşünceleri daha doğrularıyla yerlerini değiştirebilirsin.
Çok yoğun bir nöbet yaşarken, bilişsel davranışçı iyileştirme şunlara yardımcı olur:
- Nöbet yaşadığını kendine hatırlatmak
- Nöbetin yakında biteceğini hatırlamak
- Düşüncelerinin bu halini arttırdığını fark etmek
- Doğru olmayan düşüncelerinin daha gerçekçi olanlarla değiştirilmesi
Farkındalık Alıştırması
Farkındalık teknikleri, hissettiğin stresin seviyesini düşürmeye yardımcı olur. Bu teknik, bu durumun sebep olacağı anksiyete atağını durduramayabilir ancak farkındalık alıştırması korkunun ciddiyetini azaltmaya yardım eder.
Farkındalık tekniklerini öğrenmek için uzman bir psikolog ile çalışmak mantıklı bir seçenektir. Ayrıca, tekken bu alıştırmaların pratiğini yapmak korkuyla yüz yüzeyken kaldığında süreci kolaylaştırabilir.
İşte yardımcı olabilecek birkaç farkındalık teknikleri örnekleri aşağıdaki gibidir:
- Meditasyon
- Nefes alma teknikleri
- İlerlemeli kas gevşetmesi
Küçük bir araştırmaya göre, farkındalık teknikleri ve bilişsel davranışçı tedavinin birlikte alınmasının sosyal tedavisinde uzun süreli iyi sonuçlar alındığı belirlenmiştir.
Ayrıca, bir diğer araştırma da farkındalık tekniklerinin maruz bırakma tekniğiyle birlikte verilebileceğini önermiştir. Bu şekilde hasta bu durumla karşılaşıldığı durumda yaşadığı anksiyete atağıyla da başa çıkmayı öğrenebilir.
Kaynakça:
What Types of Therapy Can Help Treat a Phobia?, Rebecca Joy Stanborough, MFA, 2020
Phobias, Mind.org.uk
Phobias, NHS, 2022
