Hipnoz nedir dendiğinde aklına sallanan saatler ve ne istenilirse onu yapan insanlar mı geliyor?
Hipnoz pek çok insan için bilimsellikten uzak, sahne sanatçıları (sihirbazlar) tarafından kullanılan sihir benzeri bir olgu olarak algılanmaktadır. Ancak hipnoz bundan çok daha fazlasıdır.
Hipnoz ilgi çeken ve merak uyandırıcı bir konudur. Bu ilgi çekiciliğin altında ise bilimsel bir temel bulunmaktadır. İnsanların bilinçaltlarına erişerek davranışları değiştirmeyi ve iyileştirmeyi hedef alan hipnoz, hala gizemlerle dolu bir tedavi yöntemidir.
Bu yazımızda senin için Terappin ailesi olarak hipnoz nedir, nasıl çalışır, etkileri nelerdir, ne için kullanılır ve bunlar gibi merak edilen pek çok sorunun yanıtlarını vermeye çalıştık.
Hipnozun gizemli dünyasının keşfine hazır mısın?
Hipnoz Nedir?
Hipnoz, kişinin bilinçaltına zihinsel durumunu değiştirerek erişmeyi ve hedeflenen bir davranışı değiştirmeyi amaçlayan bir tedavi tekniğidir. Hipnoz sırasında kişi, hipnoterapistin yönlendirmesiyle trans benzeri bir duruma erişir ve bu esnada kişi bilinçaltındaki düşünce, duygu ve davranışların farkına vararak bunları keşfedebilir.
Hipnoz esnasında kişinin girdiği trans benzeri durum sıklıkla bir uyku durumuna benzetilmektedir ancak bu, kişinin hipnoz nedir sorusunu yanıtlamak için yeterli değildir. Hipnoz esnasındaki trans durumu, bir uyku durumu değildir. Daha doğru bir tanımlama; hipnoz edilen kişinin daha fazla telkin edilebilir, daha canlı fantezileri deneyimlediği ve daha odaklanmış bir dikkate sahip olduğu bir durum şeklinde açıklanabilir.
Hipnoz nedir? Hipnoz pek çok davranışın yönetilmesi ya da değiştirilmesi için kullanılabilecek bir yöntemdir. Bu davranışlar; ağrıyı azaltmak, kilo vermek, sigarayı bırakmak ve fobi, kaygı ya da depresyon gibi rahatsızlıkların belirtilerini azaltmak olabilir.
Ancak hipnoz herkes için aynı şekilde etki etmeyebilir. Hatta profesyonel bir hipnoterapist tarafından uygulanmadığı takdirde kişiye zararlı olabilir. Bu nedenle hipnoterapi yöntemi ile bir davranışını değiştirmek istiyorsan uygulayan kişinin yetkinliğini de göz önünde bulundurmanı öneririz.
Hipnozun Tarihçesi
Hipnoz nedir ve tarihçesi nedir? Hipnoz ve benzeri transa geçirme yöntemlerinin kökleri, bu yöntemlerin kullanımı aslında binlerce yıl öncesine dek uzanır. Hipnozun büyüyüp gelişmesi ise tam olarak 18. yüzyılın sonlarına denk gelmektedir.
Bu dönem Franz Mesmer isimli bir doktorun çalışmaları, hipnozun yayılmaya başlamasına öncü olmuştur. Doktor Mesner mistik görüşlere sahip bir doktor olduğundan, hipnoz uygulamaları kötü bir başlangıç yapmışsa da davranışların trans yoluyla değiştirilebileceği inancı sürdü ve 19. yüzyılda İskoç cerrah James Braid, hipnozu araştırmaya başladığında bu olgu daha fazla ciddiye alınmaya ve güvenilmeye başladı.
19. yüzyılın sonlarına doğru ise hipnotizma, artık psikoloji alanında da önemli sayılmaya başladı. Fransız Nörolog Jean-Martin Charcot, o zamanlar adına histeri denen duygu durumundan şikâyetçi kadınlara hipnoz tedavisi uygulamayı tercih etti. Charcot’un çalışmaları, Sigmund Freud’u ve dolayısıyla psikanalizin gelişimini de doğrudan etkilemiştir.
Günümüze yakın zamanlarda ise hipnoz tedavisinin tam olarak nasıl çalıştığını anlayabilmek adına çeşitli teoriler ortaya atıldı. Bu teorilerden en yaygın olarak bilineni, Amerikalı Psikolog Ernest Hilgrad’ın geliştirdiği ‘‘Neo-Ayrışma Teorisi’’dir.
Hilgrad bu teoride, hipnotize edilen insanların iki farklı zihinsel aktivite akışına sahip olduğundan; yani bölünmüş bir bilinç yaşadığından bahseder. Bilinç akışlarından biri hipnozu gerçekleştiren kişinin telkinlerine yanıt verirken, diğer bilinç akış ilgili bilgileri hipnoz etkisindeki kişinin bilinçli farkındalığının dışına çıkarır.
Hipnoz Nasıl Çalışır?
Hipnoz nedir ve nasıl çalışır? Bu soruların yanıtları hala pek çok bilim insanı tarafından araştırılmaktadır ve hipnozun ardındaki işleyişi açıklamaya çalışan pek çok fikir mevcuttur. Bununla birlikte kişide derin bir odak ve gevşeme durumu ile karakterize olan hipnoz esnasında; bilinçli zihin sessizleşir ve bilinçaltındaki düşünce, duygu, inanç, algı, anılar ve davranışlara doğru bir keşfe çıkabilirsin.
Bu trans anındaki ses, ışık ve koku gibi çevredeki algılar da arka planda kalır ve derin bir zihinsel odağa sahip olursun. Bununla birlikte profesyonel bir hipnoterapistin rehberlik ve yönlendirmeleri ile ya da kendi kendini telkin ederek değiştirmek istediğin bir davranışın ardındaki bilinçsiz düşünceleri değiştirmeye daha açık olursun.
Hipnozun işe yaraması için kişinin gönüllü ve istekli olması önemli koşullardır. Eğer kişi hipnoz edilmeye gönüllü ve istekliyse hipnoterapistin telkin cümleleri ve tekniklerine odaklanarak ve bunları hayalinde canlandırarak derin odak durumu olan transa geçmeye çalışır. Buradan yola çıkarak, hipnozun başarılı olması için hayal gücünün ve konstantrasyonun da önemli etkenler olduğunu söyleyebiliriz.
Bilinenin aksine hipnoz, kişinin rızası ve isteği dışında gerçekleşemez ve kişi bu esnada bilinçsiz bir şekilde her söyleneni yerine getirmez. Bunlar doğru bilinen yanlışlardır ve hipnozun olduğundan farklı anlaşılmasına sebep olmaktadır.
Hipnoz Türleri Nelerdir?
Hipnoz nedir ve türleri nelerdir? Hipnozun üç ana türü mevcuttur. Bu türlerden biri tıbbidir, diğer ikisi ise kişiseldir:
Güdümlü Hipnoz:
Güdümlü hipnozda, hipnotik etkiyi yaratabilmek için uygulamacı kişi müzik, kaydedilmiş talimatlar gibi araçlar kullanır. Online ortamlarda (internet siteleri, mobil uygulamalar vb.) çoğunlukla bu hipnoz türü kullanılır.
Hipnoterapi:
Hipnoterapi, hipnozu tıbbi kılan türdür desek yanlış bir betimleme yapmış olmayız. Bunun nedeni hipnoterapinin psikoterapiler esnasında lisanslı doktorlar ve psikologlar tarafından kullanılıyor olmasıdır. Bu hipnoz tedavi türü; travma sonrası stres bozukluğu (PTSD), anksiyete, depresyon, yemek bozuklukları gibi durumları tedavi ederken başvurulan türdür.
Kendi Kendine Hipnoz:
Kendi kendine hipnoz, kişinin kendi kendine hipnotik bir etkiye kapılması durumunda ortaya çıkan hipnoz türüdür. Kişiler bu türü, çoğunlukla, aşırı stresli olduklarında bu stresi yönetebilmek veya ağrı/acı çektiklerinde bunu en aza indirgemeye çalışmak üzere uygular.
Hipnoz Hangi Durumlarda İşe Yarar?
Hipnoz nedir, hangi durumlarda işe yarar? Hangi durumlarda hipnoza başvurabileceğini, işe yarar sonuçlar elde edebileceğini merak ettiğini tahmin ediyoruz. Aşağıda sıralayacağımız tüm sağlık sorunlarının tedavisinde hipnozun iyileştirici etkisi bilimsel araştırmalar yolu ile kanıtlanmıştır.
Eğer sen de az sonra sıralayacağımız sağlık sorunlarından rahatsızlık duyuyorsan, hipnoz tedavisini alternatif bir yol olarak görebilirsin:
- Anksiyete ve kaygının giderilmesi
- Demans semptomlarının azaltılması
- Kemoterapi gören kanser hastalarının bulantı ve kusmalarının azaltılması
- Doğum ağrılarının azaltılması
- Diş tedavileri esnasında yaşanan ağrıların azaltılması
- Siğil, sedef gibi çeşitli cilt problemlerinin azaltılması
- Romatoid artrit gibi kronik ağrıların tedavisine destek olunması
- İrritabl bağırsak sendromu (IBS) kaynaklı semptomların azaltılması
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) semptomlarının belirli bir kısmının yönetimi
Tüm bunlara ek olarak hipnoz tedavisi; yaygın biçimde kilo verme, sigarayı bırakma ve yatak ıslatmayı önleme gibi davranış değişiklik süreçlerinin de bir parçası olarak kullanılmaktadır.
Hipnozun Etkileri Nelerdir?
Hipnoz nedir, etkileri nelerdir? Hipnozun kendisi bir yana, yarattığı etkiler de büyük merak konusu olabilmektedir. Hipnotize olan kişinin ne gibi etkiler yaşayacağı ise tamamen kişinin kendisine bağlıdır. Özetle, hipnozun etkileri kişiseldir ve bu sebeple kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir.
Kimileri hipnoz esnasında gerçekten kopukluk ya da aşırı gevşeme hissederken kimileri eylemlerinin kendi iradeleri dışında gerçekleşiyor olduğunu bile hissedebildiğini aktarmaktadır. Bazılarının ise hipnoz süresince farkındalık halini koruduğu ve konuşabildiği de bilinir.
Geçmiş yıllarda Amerikalı Psikolog Ernest Hilgrad tarafından gerçekleştirilen deneylerde hipnoz ile algıların nasıl kullanılabileceği çok çarpıcı bir şekilde görülmüştür. Hilgrad, hipnotize ettiği bir deneğe kolunda ağrı hissetmemesi için talimat verdikten sonra aynı deneğin kolunu içi buz dolu bir suya yerleştirdi. Hipnotize olmamış kimseler ağrı sebebiyle kısa süre içerisinde kollarını sudan çıkarmak zorunda kalırken, hipnotize olmuş denek; hiçbir ağrı hissetmeden uzunca bir süre kolunu buzlu suda bırakabilmiştir.
Hipnoza Dair Nelere Dikkat Edilmeli?
Hipnoz nedir, nelere dikkat edilmelidir? Birçok kimse, hipnoz edilemeyeceğini düşünse de araştırma sonuçları bunun tam tersini göstermektedir. Araştırmalardan çıkan bazı bulgular şunlardır:
- İnsanların %10 ila %15’i hipnoza yatkınlık gösterir.
- Çocuklar daha fazla hipnoza yatkınlık gösterir.
- Fantezilere kolay kapılabilen insanların, hipnoza yatkınlığı daha fazladır.
- Yetişkinlerin yaklaşık %10’u hipnoz edilmenin zor ve hatta imkansız olduğunu düşünmektedir.
Hipnoz ile ilgiliysen, hipnoza karşı deneyime açık bir zihin durumu ile yaklaşman gerekir. Hipnozu olumlu yönleriyle algılayanlar, hipnoz uygulamasına daha iyi tepki verir. Hipnoza inanmayan birinin hipnoza yatkınlık göstermesi oldukça zordur.
Profesyonel olarak hipnoz yapan kimselerin, üst makamlarca onaylı eğitim programlarından geçerek bu konuda yetkin olduklarını resmen kanıtlamış olmaları beklenir. Bu gibi profesyonelleri araştırırken, eğitim geçmişlerini ve hipnoza yönelik mesleki tecrübelerini de dikkatlice incelemelisin. Anlayacağın, hipnoz uygulaması öncesi detaylı araştırmak yapmak şarttır.
Hipnoza Yönelik Tehlikeler Nelerdir?
Hipnozun çokça kez yanlış anlaşıldığını daha önce de belirtmiştik. Bu yanlış anlaşılmaları basit, sıradan ya da masum görmek doğru olmaz; çünkü bu yanlış anlaşılmalar, beraberinde tehlike yaratacak durumları da getirebilir. Bu tehlikeleri listeleyerek, senin böylesi durumlara düşmemen için sana yol göstermek isteriz:
- Hipnoz sırasında amnezi yaşanabilir. Genellikle insanlar hipnoz boyunca yaşanan her şeyi hatırlasalar da böyle bir ihtimal de mevcuttur. Hipnozun hafıza üzerinde ciddi bir etkiye sahip olması söz konusu olabilir. Bahsi geçen amnezi, kişinin hipnoz öncesi veya hipnoz esnasında yaşananları unutmasına yol açabilir. Bu, kulağa korkutucu gelse de sınırlı ve geçici bir durumdur.
- Hipnozun hafıza üzerinde pozitif etkileri olduğu bilinse de popüler medya mecralarında bu etkinin gereğinden fazla abartılması, yanlış anlaşılmaları da körükledi. Bilimsel araştırmalar, hipnozun hafızayı geliştirme ve güçlendirmede kullanılamayacağını; aksine hipnozun anıları çarpıklaştırarak kişileri yanılgıya düşürebileceğini ortaya koymuştur.
- Baş ağrısı, baş dönmesi, uyuşukluk hissi ve anksiyete; hipnoz esnasında ya da sonrasında görülebilen yaygın yan etkilerdir. Bu yan etkilerin oluşabileceğinin bilincinde olmadığın takdirde paniğe kapılarak mevcut durumunu daha da negatif bir yönde ilerletebilirsin.
Hipnoza Kimler Uygun Değildir?
Hipnoza uygun olmayan kişiler:
Akut psikotik durumda olan kişiler:
Akut psikoz, sanrılar ve sanrı temelli düşüncelerde ve algıda bozulmalar ile karakterize bir durumdur. Hipnoz, akut psikotik durumda olan kişilerin belirtilerini kötüleştirebilir. Bu nedenle bu kişiler hipnotize edilmeye uygun değillerdir.
Epilepsi hastaları:
Hipnoz, epilepsi nöbetlerini tetikleyebilir ya da mevcut nöbetlerin şiddetini arttırabilir. Bu sebeple, epilepsi hastalarının hipnoz öncesinde doktorlarıyla görüşmeleri şiddetle önerilir.
Alkol veya uyuşturucu bağımlılığı olan kişiler:
Bu kişiler, hipnoza yanıt vermeyebilirler. Buna ek olarak, hipnozun bağımlılık üzerindeki etkileri daha fazla çalışma yapılması gereken bir konudur.
Psikiyatrik ilaçlar kullanan kişiler:
Hipnoz, bazı psikiyatrik ilaçlarla etkileşime girebilir. Bu nedenle, bu ilaçları kullanan kişiler hipnoz öncesinde doktorlarıyla konuşmalıdırlar.
Kaynakça
Sorular ve Yanıtlarla Hipnoz Hakkında Bilmek İstediğiniz Her Şey, Türkiye Psikiyatri Derneği
Hypnosis, Cleveland Clinic, 2022
What Is Hypnosis?, Verywell Mind, 2022
