Pika Sendromu Nedir, Belirtileri Nelerdir? | Terapi ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

“Küçükken ben de toprak yermişim.” cümlesini mutlaka duymuşuzdur. Hatta taş, saç ve talaş yediğini söyleyenler bile olmuştur.

Kulağa ilginç geliyor, belki de kabullenmekte zorlanıyoruz ama doğru söylüyorlar. Bunlar Pika sendromu yaşayan insanlardan sıkça duyabileceğimiz cümleler, hem de her yaşta!

Peki ama pika sendromu nedir, nasıl tedavi edilir?

Hadi, konunun detaylarını birlikte öğrenelim.

Pika Sendromu Nedir?

Pika sendromu nedir; “Pica” Latince kökenli bir isimdir. Kelime, saksağan kuşu manasına gelir ve bu kuşun en belirgin özelliği ayırt etmeksizin önüne gelen her şeyi yemesidir.

Halk arasında toprak yeme hastalığı olarak bilinen bu sendrom ise bir tür yeme bozukluğudur. Pika sendromu, tüm türleri ve vakaları ile bu şekilde açıklanamadığından bir obsesif kompülsif bozukluk olarak nitelendirilmez. Buna karşın, obsesif kompülsif bozukluk teşhisine yol açan pika semptomlarının bulunduğu durumlara rastlanması mümkün olmuştur.

Bu bozukluğa sahip kişiler besin değeri olmayan maddeleri devamlı ve ısrarlı bir şekilde yerler. Pika sendromuna sahip bireylerin tüketmesi beklenen nesnelerden bir kısmı şu şekildedir.

• Sabun
• Buz
• Düğmeler
• Kil
• Saç
• Kir
• Kum
• Sigaranın kullanılmayan kısmı ve külü
• Dışkı
• Zamk
• Tebeşir

Pika Sendromu Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Pika sendromu semptomlarının başında, besin değeri veya faydası olmayan, yenilemeyen şeyleri zorunluluk olarak yemektir. Dürtülerimizi kontrol etmek zordur, bu nedenle bu alışkanlığı değiştirmek de kolay olmayacaktır. Bu durumdaki çoğu insan genelde yemek yemeyi sevmez ve tek tip beslenmeye yatkındır. Yani, sadece toprak ya da sadece kâğıt yiyebilir.

Pika sendromu teşhisi için uygulanan bir test yoktur. Buna karşılık sağlık uzmanı, danışanın tıbbi geçmişine ve birtakım başka faktörlere dayanarak bunun teşhisini koyabilir. Danışan-uzman ilişkisinde yediklerimiz konusunda dürüst olmamız, daha isabetli sonuçlara varılmasına yardımcı olur. Düşük çinko veya demir eksikliğinin sebep olduğu pika sendromu için, kan testlerine başvurulması da mümkündür. Vücut değerlerindeki eksikliğin giderilmesi de pika sendromunun bir tedavisi olabilir.

DSM-V Tanı Kriterleri

Öncelikle DSM-V ne demek bir bakalım.

İngilizce karşılığı “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders”dır. “Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı” anlamına gelmektedir. Psikolojik ve ruhsal bozuklukları konu alır. Bazı hastalıklara tanı koymak için ölçütler belirler.

Pika sendromu tanı ölçütleri ise şöyledir:

• Besin değeri olmayan maddelerin en az 1 ay süreyle tüketilmesi
• Besleyici değeri olmayan maddelerin yenmesi alışkanlığı bireyin gelişimsel düzeyi ile uyumlu olmaması
• Bu yeme tutumunun kültürel bir dayanağı yoktur. Toplumsal olarak olağan kabul edilmesi onu yemeye uygun bulunmaması
• Bu yeme davranışı başka bir ruhsal bozukluk kaynaklı ortaya çıkıyorsa ayrıca bir klinik değerlendirmeyi gerektirecek kadar ağır olması konu hakkındaki ölçütlerdir.

Kimlerde Görülür?

En çok 1 ila 5 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Çocukların fiziksel ve zihinsel gelişiminde bozulmalara yol açabilecek zehirlenmelere neden olur. Hareketlerinden kolayca tespit edilebilir ama tanı konulabilmesi için çocuğun en az 2 yaşına gelmiş olması gerekir. 2 yaş öncesinde çocuklar genelde her bulduğunu ağzına götürür çünkü bu onların dünyayı tanıma şeklidir.

Pika sendromu içerisinde yaygın görülebileceği bir diğer grup da hamile kadınlardır. Vücutta oluşmuş demir eksikliği dahil olmak üzere anemi ile bağlantılı olabileceği bulunmuştur. Gebeliğin herhangi bir aşamasında görülebilen bu sendrom, ağırlıklı olarak ilk trimester içinde, yani ilk 12 haftalık süreçte gerçekleşir.

Bunun yanı sıra gelişimsel olarak engeli olan (örneğin otizm) yetişkin bireylerde veya saç, deri yolma rahatsızlıklarından muzdarip kişilerde de görülmektedir. Dahası demir ve çinko eksikliği nedeniyle hamile kadınlarda da sıkça görülebilir.

Pika sendromuna sahip hastaların toplam sayısı henüz net değildir. Buna karşın gelişmekte olan ülkelerde daha yaygın olduğu söylenmektedir.

Pika Sendromu Nedir Nedenleri Nelerdir?

Pika sendromuna neden olan spesifik bir nedenin varlığından söz edemesek de genellikle demir, çinko ya da başka bir besin eksikliğinin pika sendromuna neden olduğu söylenebilir. Vücudumuz ihtiyacı olan besin ve vitaminleri, yemeye elverişli olmayan maddelerden karşılamayı isteyebilir. Bazen de insanlara çekici gelen şey, belirli bir maddenin dokusu da olabilir. Bazı kültürlerde kabul görmüş kil yeme alışkanlığı, pika sendromu jeofaji denilen bir alt türüdür ve buna bir örnektir.

Pika sendromu gelişimine yol açabilecek bazı risk faktörleri şunları içerir:

• Stres
• Kültürel faktörler
• Öğrenilmiş davranış
• Düşük sosyoekonomik durum
• Altta yatan ruh sağlığı bozukluğu
• Beslenme yetersizliği
• Çocuklukta ihmal edilmiş olmak
• Gebelik
• Epilepsi
• Ailesel psikopatoloji

Pika sendromu öngörülemeyen bir şekilde gerçekleştiğinden ondan korunmak da mümkün değildir. Buna karşın, dengeli beslendiğinden, temel vitamin ve mineral dengende bir sıkıntı bulunmadığından emin olacağın testler yaptırman, en azından fiziksel koşullarca korunmanı sağlayabilir.

Fizyolojik Nedenler

Beslenme Eksiklikleri

Bu bozukluğa sahip kişiler genellikle mineral bakımından eksik gıdalar ile besleniyorlardır. Bununla birlikte demir eksikliği (anemi), kalsiyum ve çinko eksiklikleri, insanların bu belirtileri göstermesinin en yaygın nedenlerinden bazılarıdır.

Ruh Sağlığı Koşulları

Bunlar, bir kişinin ani olarak geliştirebileceği durumları, anne karnında gelişimlerindeki aksaklıklar nedeniyle doğumda sahip olduğu koşulları ve ebeveynlerinden miras kalan genetik bozuklukları içerir.

Tıbbi Durumlar

Hamilelik ve orak hücreli anemi gibi durumları kapsar.

Psikolojik Nedenler

• Kültürel veya Öğrenilmiş Davranışlar

Pika sendromunun belirli türleri, belirli kültürlerde ve dinlerde yaygındır: Bazıları, sosyal olarak kabul edilen davranışlardır. Örneğin, New Mexico'daki bir Roma Katolik tapınağı olan El Santuario de Chimayó'da toprak yeme pratiği bunun dini örneklerinden biridir. Kültürel bir örneği ise Güney Afrika ülkesindeki şehirlerde genellikle genç kadınlar arasında yaygın bir uygulama olan toprak yeme durumudur.

• Stres veya kaygı sorunları olan insanlar için bir çıkış veya başa çıkma mekanizması olabilir.
• Çocuklukta Olumsuz Koşullar

Bebeklerde Pika Sendromu

Bir bebeğin her şeyi ağzına alması aslında son derece normal bir durumdur. Bu onların nesneleri keşfettiklerinin ve anlamaya çalıştıklarının bir göstergesidir.

Bu nedenle belli bir süre bebeğin davranışlarını gözlemek ve doktor kontrolünde hareket etmek gerekir.

Genellikle 2-6 yaş aralığında görülmektedir. Bu yüzden de 2 yaş öncesinde tanısını koymak oldukça zordur.

Ancak aşağıdaki belirtiler var ise bir uzmana danışılmalıdır:

• Duvar kireçlerini yalaması ya da ısırması
• Metal içeren maddeleri ağzına alması ve bir süre bırakmaması
• Toprakla oynarken sürekli olarak toprağı ağzına atması
• Dışkısında görülen farklı cisimler ya da kanamalar
• Kabızlık veya ishal
• Sürekli karın ağrısı ve bağırsakta tıkanma

Çocuklarda Pika Sendromu

Araştırmalar çocukların yeterli ve düzenli beslenemedikleri zaman bu sendroma yakalanma ihtimallerinin çok daha yüksek olduğunu söylüyor. Bunun yanı sıra başlıca görülen nedenleri ise şunlardır:

• Şiddet, istismar, ölüm gibi travmalar
• Psiko-sosyal bozukluklar
• Otizm gibi zihinsel problemler
• Aile içi iletişimsizlik

Bu yeme bozukluğunun beraberinde getireceği problemler şöyledir:

• Algılamanın yavaşlaması
• Bağırsak yırtılması
• Kanlı dışkı
• Kurşun ve cıva zehirlenmesi
• Nörolojik ve gelişimsel problemler
• Diş problemleri
• Yenen maddeye bağlı gelişebilecek enfeksiyonlar

Pika sendromunun, otizm spektrum bozukluğu görülen çocuklarda daha yaygın görüldüğü söylenebilir.

Erişkinlerde ve Hamilelikte Pika Sendromu

Hamilelik boyunca mevsimi olmayan meyveler aşermek ya da tüm tatları karıştırıp yemek olağan kabul edilebilir. Fakat pika yeme bozukluğuna sahip hamile bireyler bunlardan çok daha fazlasını aşerir. Bunun nedeni demir, kalsiyum, bakır, çinko, B1 vitamini, B6 vitamini gibi eksiklikler olabilir. Vücut bebeğin gelişimini tamamlamak için daha fazla yemek ister.

Eksikleri kapatmak için genellikle yenmek isteyen maddeler ise şunlardır: Kömür, tebeşir tozu, sabun, un, kil, çamur, sigara külü, diş macunu, kibrit, lastik, naftalin, karbonat, mısır nişastası, pişmemiş patates.

Eğer 3 aydan uzun sürüyorsa mutlaka psikolojik bir destek de alınmalıdır. Araştırmalar daha uzun sürelerin psikolojik nedenlerden kaynaklandığını belirtmektedir.

Pika Sendromunun Olası Sonuçları Nelerdir?

Pika sendromunun sonuçları tüketilen maddeler ile yakından alakalıdır, bu nedenle de yaşanabilecek komplikasyonlar değişkenlik gösterirken bazıları ciddi durumlara sebebiyet verebilir. Aşağıda belirtilen semptomları gözlemlenmesi veyahut şüphelenilmesi halinde muhakkak bir sağlık profesyoneli ile iletişime geçilmelidir:

• Dışkıda kana neden olabilen mide ülseri,
• Mide ağrısının geçmediği durumlarda bağırsak tıkanıklığı,
• Yutulan gıda dışı maddelerden vücuda giren mikrop ve/veya parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlar,
• Kurşun içeren boya parçacıklarının yutulması durumunda zehirlenme belirtileri
• Sert gıda dışı maddeleri çiğnemekten kaynaklanan kırık veya kırık dişler gibi dişlerde yaralanmalar,
• Ascariasis (yuvarlak kurt enfeksiyonu)
• Düzensiz kalp ritimleri (aritmiler)
• Demir eksikliği
• Nadir durumlarda nöbete yol açan elektrolit dengesizlikleri görülebilecek olası sonuçlardır.

Tedavi Süreçleri ve Yöntemleri

En başta belirtmek gerekir ki, tedavinin başarı oranı rahatsızlığın altında yatan nedenler ve ilgili faktörler nedeniyle değişkenlik gösterecektir. Ek olarak, pika sendromundan muzdarip insanların sağlık uzmanına danışmaktan çekinmeleri beklenen bir durumdur çünkü yaşadıkları bu hissiyattan utanırlar. Çevrende bu rahatsızlığa sahip birini gözlemlemen veya kendinde bu belirtileri hissetmen halinde, bir doktora görünmenin çekinilecek bir yanı olmadığını bilmelisin.

Çocuklarda görülen pika sendromu büyüdükçe düzelir. Bununla beraber, mental rahatsızlığı veya gelişimsel bozukluğu olan bireylerde ise durumun daha farklı olduğu, gençlik ve hatta yetişkinliğe kadar devam edebileceği söylenebilir.

Uzmanlar, pika sendromu kaynaklı komplikasyonları tedavi ederek işe başlarlar. Örneğin, duvar boyası ya da alçı yiyorsanız ciddi bir kurşun zehirlenmesi yaşayabilirsiniz. Bu nedenle şelasyon tedavisi önerilir ya da idrarınızdaki kurşunu atabilecek bir ilaç reçete edilir.

Pika sendromuna dair yapılan araştırmaların tarihsel kökeni çok eskiye dayanmaz. 2000 yılında Uygulamalı davranış Analizi (Journal of Applied Behavior Analysis) adlı dergide yapılan bir araştırmaya göre, basit bir multivitamin takviyesinin bazı durumlarda etkili olabileceği savunuldu.

Daha önce bu konuları ele aldığınız bir doktor tecrübeniz yoksa veya doktorunuz gerekli görürse sizden çeşitli testler isteyebilir. Bu testlerin içeriği, obsesif kompulsif bozukluk veya zihinsel sağlıkla ilgili başka bir durumunuzun olup olmadığını değerlendirir nitelikte olacaktır.

Tedavi sürecinde senin de üstüne düşen bazı şeyler olduğunu belirtmemizde fayda var. Aşağıda verdiğimiz bazı tavsiyeler uymak, tedavi sürecinin iyileşmesine katkı sağlayacaktır.

Doktorunla her şeyi konuşmaktan çekinme: Öncelikle durumu kabul edip bunu bir uzmana danışmak, her şeyin ötesinde güzel bir başlangıçtır. Bununla birlikte, hepimizin kırılgan noktaları var olduğunun ve zor da olsa bunu konuşmamız gerektiğinin farkında olmalıyız. Pika sendromu, tıpkı alçıya alınması gereken bir kol gibi tıbbi bir endişedir. Seni yıpratan yönleri şeffaf bir biçimde dile getirmen iyileşmeyi kolaylaştırır.

Tavsiyelere uy: İkinci bir adım olarak, danıştığın uzmanın tavsiyelerine uyman ve senin için öngördüğü planları uygulaman tedavinin daha sağlıklı ilerlemesi adına önemlidir. Pika sendromunun farklı dönemlerde tekrar etmesi halinde ise tekrar destek alman, olası kötü sonuçları engellemeni sağlar.

Tetikleyicilerden uzak dur: Pika sendromunu tetikleyecek nesnelerden uzak durmak, onları atlatmanı, hatta belki de beli bir müddet sonra unutmanı sağlar. Eğer bu mümkün değilse, bu davranışa geri dönebileceğin faktörleri elverişsiz kılmaya çalış.

Kişinin zihinsel bir engeli veya zihinsel sağlık durumunda bir bozukluk varsa, olumsuz davranışlarını yönetmeye yönelik ilaçlar pika sendromu ile baş etmesine yardımcı olacaktır. Pika sendromunda gösterilen davranışlar, bulimia veya obsesif-kompulsif bozukluk gibi diğer durumların oluşturduğu semptom ve davranışlarla benzer özellikler gösterir.

Bunun yanı sıra pika sendromu, psikolojik bir nedene bağlı gelişiyorsa terapi ve ilaç tedavisi birlikte uygulanabilir. Davranış terapisinde kişinin olumsuz tutumları ile başa çıkmalarını sağlayacak mekanizmalar ve stratejiler öğretilmeye çalışılır. Başka bir metotta ise farklı davranışlara ve aktivitelere odaklanarak bireylerin bu sendromdan kurtulmaları hedeflenir.

Kaynakça:

Everything You Need to Know About Pica, Gretchen Holm, 2023
Pica,  Cleveland Clinic,  2022
Pica: Symptoms, Causes, and Treatment, Sherry Christiansen, 2022
Pica in Pregnancy: Causes, Risks, and More, Noreen Iftikhar, MD, 2020