Otizm nedir?
Bu sorunun yanıtını tüm detaylarıyla öğrenmeye ne dersin?
Özellikle kendi yakınındaki birinde bu rahatsızlığın belirtileri olup olmadığını merak ediyor olabilirsin.
Bu nedenle, senin için bu spesifik rahatsızlığın tanımını ve bütün belirtilerini derledik. Üstelik bu konu hakkında en çok sorulan soruları da yazımızda cevaplamayı da unutmadık.
Artık endişelenmene gerek yok çünkü Terappin senin için burada!
Otizm Nedir?
Öncelikli olarak “otizm nedir?” sorusunu yanıtlamakla başlamak en doğru adımdır. Belirtilerine geçmeden önce, bu bozukluğun tanımını birlikte inceleyelim...
Otizm nedir? Otizm spektrum bozukluğu (OSB), beyindeki farklılıklardan kaynaklanan gelişimsel bir yetersizliktir. OSB'li bazı kişilerin genetik bir durum gibi bilinen bir farkı vardır. Diğer nedenler henüz bilinmemektedir. Uzmanlar, insanların geliştirdiği en yaygın yolları değiştirmek için birlikte hareket eden birden fazla OSB nedeni olduğuna inanmaktadır.
Peki, otizm nedir? OSB'li kişiler diğer birçok insandan farklı şekillerde davranabilir, iletişim ve etkileşim kurabilir ve öğrenebilir. Çoğunlukla görünüş olarak onları diğer insanlardan ayıran hiçbir şey yoktur. Bu rahatsızlığı olan kişilerin yetenekleri önemli ölçüde değişkenlik gösterebilir. Örneğin, OSB'li bazı kişiler ileri düzeyde konuşma becerileri olabilirken, diğerleri hiç konuşmuyor olabilir. OSB'li bazı insanlar günlük yaşamlarında çok fazla yardıma ihtiyaç duyarken; diğerleri çok az destekle veya hiç destek almadan çalışabilir ve yaşayabilir.
Belirtileri Nelerdir?
Otizm nedir? Sorusunu yanıtladıktan sonra belirtilere ve tanı koymaya geçebiliriz.
Otizm nedir? OSB, beyindeki farklılıklardan kaynaklanan gelişimsel bir yetersizliktir. OSB'li kişiler genellikle sosyal iletişim ve etkileşim ve sınırlı veya tekrarlayan davranışlar veya ilgi alanları ile ilgili sorunlar yaşarlar. OSB'li kişilerin farklı öğrenme, hareket etme veya dikkat etme yolları da olabilir.
Bu rahatsızlığı olmayan bazı kişilerin de bu semptomlardan bazılarına sahip olabileceğini belirtmek önemlidir. Ancak OSB'li insanlar için bu özellikler hayatı çok zorlaştırabilir.
Otizm nedir ve belirtileri nelerdir? Senin için belirtileri aşağıda liste halinde sunduk, haydi birlikte inceleyelim!
Fiziksel Belirtileri
Otizm nedir, belirtileri nelerdir? Yukarıda da belirtildiği üzere bu bozukluğa sahip olan kişilerin özellikle görünüş açısından diğer kişilerle çoğunlukla farkı yoktur. Ancak bazı fiziksel belirtileri ortaya çıkabilmektedir. Bu belirtilere aşağıdaki örnekler verilebilir:
- Kabızlık
- Uyku sorunları
- Sindirim problemleri
- Çocuklarda ise koşmak ve tırmanmak için kullanılan büyük kasların veya elin daha küçük kaslarının koordinasyonu zayıf olabilir
Bunlara ek olarak, bu bozukluğa sahip olan kişilerin yaklaşık üçte biri de nöbetler geçirebilir.
Bilişsel ve Davranışsal Belirtileri
OSB ile ilgili sosyal iletişim ve sosyal etkileşim belirtilerine örnekler şunları içerebilir:
- Göz teması kurmaz veya göz temasından kaçınabilir
- 9 aylık ya da daha büyükse ismine tepki vermeyebilir
- En az 9 aylıkken mutlu, üzgün, kızgın, şaşırmış gibi yüz ifadeleri göstermeyebilir
- 1 yaşındayken çok az mimik yapması veya hiç hareket etmemesi görülebilir (örneğin el sallamaması)
- 15 aylıkken ilgi alanlarını başkalarıyla paylaşmayabilir
- 18 aylıkken size ilgisinin çektiği bir şeyi işaret etmemesi ya da göstermeyebilir
- 24 aylıkken başkalarının incindiğini veya üzüldüğünü fark etmeyebilir
- Diğer çocukları fark etmeyebilir ve 36 aylıkken onlarla oyuna katılamayabilir
- 48 aylıkken oyun sırasında başka bir şey ya da kişiymiş gibi davranmayabilir (örneğin öğretmen ya da süper kahraman gibi)
- 60 aylıkken senin için şarkı söylemeyebilir, dans etmeyebilir veya hareket etmeyebilir
OSB ile ilgili kısıtlı veya tekrarlayan davranış ve ilgi alanlarına ilişkin belirti örnekleri şunları içerebilir:
- Oyuncakları veya diğer nesneleri sıralaması ve sıra değiştiğinde üzülmesi
- Kelimeleri veya cümleleri defalarca tekrarlaması (buna ekolali denir)
- Oyuncaklarla her seferinde aynı şekilde oynaması
- Nesnelerin parçalarına odaklanması (örneğin tekerlekler)
- Küçük değişikliklerden rahatsız olması
- Takıntılı ilgi alanları olması
- Belirli rutinleri takip etmesi
- El çırpması, vücudunu sallaması veya kendi etrafında daireler çizmesi
- Nesnelerin ses, koku, tat, görünüm veya hislerine olağandışı tepkiler vermesi
Sık Görülen Sağlık Problemleri
Otizm nedir? Araştırmaya göre otizme eşlik eden sağlık komplikasyonları arasında aşağıdakiler bulunur:
- Alerji veya astım gibi bağışıklık bozuklukları
- Diyabet gibi metabolik bozukluklar
- Kalp hastalığı ve serebral palsi gibi motor bozukluklar
Şaşırtıcı bir şekilde, otizmli yetişkinler, rahatsızlıklar arasında bazı genetik örtüşmelere rağmen, artan bir kanser riskine sahip değildir.
Bunun yanı sıra, bu bozukluğu olan kişiler depresyon veya anksiyete gibi diğer psikolojik rahatsızlıklar da mücadele edebilmektedir.
Çeşitleri Nelerdir?
Otizm nedir, çeşitleri nelerdir? Her bir türün sunduğu benzersiz zorlukları anlamak, çocuğunun bu bozuklukla başa çıkmasına yardım etmede sana rehberlik edecektir.
Bu bozukluğun bilinen 5 türü bulunmaktadır, bunlar aşağıdaki gibidir:
Asperger Sendromu
Genel olarak, 1. seviye otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk aşağıdaki semptomları gösterir:
- Düşünce ve davranışta esnek olmama
- Aktiviteler arasında geçiş yaparken zorluklarla karşılaşılması
- Düz monoton konuşma, konuşmalarında duygularını ifade edememe
- Okulda veya evde akranlarla etkileşimde zorluk
Rett Sendromu
Rett sendromunun yaygın belirtileri şunlardır:
- Standart hareket ve koordinasyon kaybı
- İletişim ve konuşma ile ilgili zorluklar
- Bazı durumlarda solunum güçlüğü
Çocukluk Dezintegratif Bozukluğu
Bu türe sahip olan çocuk aşağıdaki beceri ve yeteneklerden herhangi birini kaybedebilir:
- Daha önce edinilmiş tuvalet becerileri
- Edinilmiş dil veya kelime dağarcığı
- Sosyal beceriler ve uyarlanabilir davranışlar
- Bazı motor beceriler
Kanner Sendromu
Kanner sendromlu çocuklar, bozukluğun aşağıdaki gibi temel özellikleriyle çekici, uyanık ve zeki görünürler:
- Başkalarıyla duygusal bağ eksikliği
- İletişim ve etkileşim zorlukları
- Kontrolsüz konuşma
- Nesneleri işleme takıntısı
- Diğer alanlarda öğrenmede büyük zorluklarla birlikte yüksek derecede ezberci hafıza ve görsel-uzaysal beceriler
Yaygın Gelişimsel Bozukluk – Aksi Belirtilmemiş
Bu, bir dizi semptom gösteren hafif bir otizm türüdür. En yaygın semptomlar, sosyal ve dil gelişimindeki zorluklardır.
Kimlerde Görülür?
Bu bozukluk, bir "spektrum" bozukluğu olarak bilinir çünkü insanların deneyimlediği semptomların türü ve şiddetinde büyük farklılıklar vardır.
Her cinsiyetten, ırktan, etnik kökenden ve ekonomik kökenden insanlara OSB teşhisi konulabilir. OSB yaşam boyu süren bir bozukluk olsa da tedaviler ve hizmetler kişinin semptomlarını ve günlük işleyişini iyileştirebilir. Amerikan Pediatri Akademisi, tüm çocukların otizm taramasından geçmesini önermektedir. Ebeveynler, OSB taraması veya değerlendirmesi hakkında çocuklarının sağlık uzmanıyla konuşmalıdır.
Bebeklerde Otizm
OSB gelişimsel bir durumdur ve bir bebeğin otistik olması mümkündür. Bir sağlık uzmanı OSB'yi ne kadar erken teşhis ederse, çocuk gerekli desteği o kadar erken alabilir.
Bir kişi, bebeğinin otistik olduğunu düşünürse çeşitli belirtiler arayabilir. Sağlık uzmanları tipik olarak 2 yaşın altındaki çocuklarda OSB tanısı koysalar da bir kişi ilk olarak herhangi bir yaşta OSB belirtileri gösterebilir. Uzmanlar, bebeklerin OSB ve diğer gelişimsel koşullar için düzenli olarak taranmasını önerir.
Bakımları altındaki bir çocukta otizm belirtileri fark eden herkes bir doktorla konuşmalıdır.
Çocuklarda Otizm
Yukarıda da belirtildiği üzere, bu bozukluğun belirtileri genellikle bebeklikten itibaren kendini göstermektedir. Birey çocukluk çağına gelmeden OSB tanısı konulmuş olma ihtimali oldukça yüksektir.
Bu nedenle, tanının erken konulması ve çocuklukta gerekilen doğru tedavi ve eğitimin yapılması önemlidir. Bunun önemli olmasının en büyük nedeni, kişinin bu rahatsızlıkla mümkün olan en rahat ve normal hayatı yaşamasını sağlamaktır.
Otizmli Çocuğun Gelişim Süreci
Bu bozukluk genellikle belirtilerini 9-12 aylıktan itibaren göstermeye başlayabilmektedir. Bu nedenle, otizm nedir sorusunun yanı sıra belirtileri de oldukça önemlidir. Özellikle erken yaşlarda kendini belli eden bu bozukluk, çeşidine göre belirli eğitim gerektirebilmektedir.
OSB'li bazı çocuklar 18 ila 24 aylık olana kadar yeni beceriler kazanır ve gelişimsel dönüm noktalarına ulaşırlar ve daha sonra yeni beceriler kazanmayı bırakırlar veya bir zamanlar sahip oldukları becerileri kaybederler.
Otizmli Çocuğa Nasıl Yaklaşılmalı?
OSB'li bir çocukla nasıl iletişim kurulacağına dair kesin kurallar yoktur. Ancak birçok aile üyesi şu ipuçlarıyla başarılı olmaktadır:
- Sabırlı olmak
- Çocuğa çok agresif olmadan öfkesini nasıl ifade edeceğini öğretmek
- Israrlı ve dirençli olmak
- Her zaman pozitif kalmak
- Rahatsız edici dikkat çekici davranışları görmezden gelmek
- Fiziksel aktivite yoluyla etkileşim kurmak
- Sevgi dolu ve saygılı olmak
- Sevginizi ve ilginizi göstermek
Yetişkinlikte Otizm
Nadir de olsa, yetişkinlik çağında bu rahatsızlığın belirtilerini fark etmek ve tanısını koymak da mümkündür. OSB özellikle çeşidine ve cinsiyete göre tanısı zorlaşabilen bir spektrum bozukluktur. Özellikle kadınlarda tanısı daha da zor olan bu rahatsızlığın belirtileri kişi yetişkin olana kadar kendini çok belirli bir şekilde göstermiyor olabilir.
Bu rahatsızlık bazen kadınlarda ve erkeklerde farklı olabilir.
Örneğin, otistik kadınlar daha sessiz olabilir, duygularını gizleyebilir ve sosyal durumlarla daha iyi başa çıkıyor gibi görünebilir.
Bu, bir kadınsan otistik olduğunu söylemenin daha zor olabileceği anlamına gelir.
Otistik Bireylerin Yaşamı
OSB'li çocuklar ergen ve genç yetişkin olduklarında, arkadaşlık geliştirme ve sürdürmede, akranları ve yetişkinlerle iletişim kurmada veya okulda ya da işte hangi davranışların beklendiğini anlamada zorluk yaşayabilirler. Bu bozukluğu olan kişiler, olmayan kişilere göre daha sık görülen anksiyete, depresyon veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu gibi durumları olduğu için bir takım psikolojik destek ihtiyacı görebilirler.
Doğru eğitim ve terapi alındığında hastalığın türü ve belirtilerinin şiddetine göre değişkenlik olabilir fakat kişi bir iş sahibi ya da akademik başarıya sahip olabilir.
Tanı ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Bozukluğu teşhis etmek için kan testi gibi tıbbi bir test olmadığı için OSB'yi teşhis etmek zor olabilir.
Doktorlar teşhis koymak için çocuğun davranışına ve gelişimine bakar.
OSB bazen 18 aylıkken veya daha genç yaşta tespit edilebilir. 2 yaşına kadar deneyimli bir profesyonel tarafından yapılan teşhis güvenilir kabul edilebilir. Bununla birlikte, birçok çocuk çok daha büyük olana kadar kesin tanı almaz. Bazı insanlara ergenlik veya yetişkinlik dönemine kadar teşhis konulamaz. Bu gecikme, OSB'li kişilerin ihtiyaç duydukları erken yardımı alamayabileceği anlamına gelir.
OSB için mevcut tedaviler, günlük işleyişe ve yaşam kalitesine müdahale eden semptomları azaltmayı amaçlamaktadır. OSB her kişiyi farklı şekilde etkiler, yani OSB'li kişilerin benzersiz güçlü yanları, zorlukları ve farklı tedavi ihtiyaçları vardır. Tedavi planları genellikle birden fazla uzmanı içerir ve kişiye özel olarak hazırlanır.
Otizm Bozukluğu Testi Nasıl Yapılır?
Bu bozukluğun testi, gelişimsel değerlendirme yoluyla yapılmaktadır. Özellikle çocuklara yapılacak olan değerlendirmede çocuğun gelişimiyle ilgili ebeveyne bazı sorular sorulabilir, çocuğun etkileşim ve tepkileri gözlemlenebilir. Yetişkinlerde yapılan değerlendirmede ise bireyin sorunlarıyla ilgili doldurduğu anket/form yoluyla yapılabilmektedir.
Yukarıdaki başlıklarda da daha önce belirtildiği gibi, bu bozukluğun testi ya da tanısını koymak bazı diğer rahatsızlıklar kadar kolay olmayabilmektedir.
Otizm Bozukluğu Yaşamı Nasıl Etkiler?
Özellikle çocuklu ve bebekli döneminde oldukça zorlayıcı etkileri olabilmektedir. Bu zorluk yalnızca bu rahatsızlığı olan kişiyi değil etrafındaki kişileri de (genellikle aile üyelerini) etkilemektedir. Bu nedenle, erken tanı ve doğru ve gerekli eğitim çok önemlidir. Belirtilerle doğru şekilde başa çıkmayı öğrenmenin ardından hem aile hem de OSB’li birey daha kolay bir yaşam sürebilir.
OSB’li birey doğru eğitimi alırsa hem iş hayatına hem de başarılı bir akademik hayata sahip olabilir. Bu nedenle, olumsuz etkileri olsa da bu olumsuzluklarla başa çıkmak imkânsız değildir!
Kaynaklar
Autism Spectrum Disorder in Teenagers & Adults, Centers for Disease Control and Prevention (CDC), 2022.
Living with Autism Spectrum Disorder (ASD), Centers for Disease Control and Prevention (CDC), 2022.
Screening and Diagnosis of Autism Spectrum Disorder, Centers for Disease Control and Prevention (CDC), 2022.
Signs and Symptoms of Autism Spectrum Disorder, Centers for Disease Control and Prevention (CDC), 2022.
Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir?, Tohum Otizm Vakfı, 2023.
