Obsesif Kompulsif Bozukluk OKB nedir?
OKB, sürekli tekrarlayan düşünceler ve takıntıların kişinin günlük hayatını ciddi derecede etkilediği bir rahatsızlık olarak tanımlanabilir. Hatta bu kişiler günlük işlerini yerine getirmekte güçlük çekecek kadar Obsesif Kompulsif Bozukluk’un pençesine düşebilir.
Örnek vermek gerekirse, bu kişiler kapıyı kapatma ve tekrar tekrar kontrol etme, ellerini sürekli yıkama ve bazı davranışları belirli sayılarda yapma zorunluluğu hissetme gibi davranışlarda bulunabilirler.
Ayrıca Obsesif Kompulsif Bozukluk; kaygı, depresyon ve strese neden olabilir. Bu nedenle, bu kişiler için teşhis ve tedavi yöntemleri kişilerin yaşamını sekteye uğratmadan günlük hayatlarına devam edebilmeleri için oldukça önemlidir.
Bu yazımızda, ciddi bir rahatsızlık olan Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, belirtileri nedir, nedenleri nedir, nasıl teşhis edilir ve tedavisi nasıldır gibi pek çok merak edilen soruyu senin için Terappin ailesi olarak yanıtlamaya çalıştık.
Hazırsan başlayalım mı?
Obsesif Kompulsif Bozukluk OKB Nedir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir? Takıntı haline getirildiği düşünülen en ufak bir hareketin bile Obsesif Kompulsif Bozukluk olarak kolaylıkla adlandırılabildiği bir çağdayız; ancak OKB, zannedilenin tersine her takıntı benzeri davranıştan çıkacak bir sonuç kesinlikle değil.
Bunu, yazı boyunca sık sık tekrar etmeyi planlıyoruz; çünkü OKB ile karıştırılan davranışların altını tekrar tekrar çizerek yanlış düşünceleri ve bilgileri doğruları ile değiştirme niyetindeyiz. O halde Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk, kişilerde anksiyeteye sebebiyet veren bir rahatsızlıktır. Burada altını çizmemiz gereken bir nokta var: Obsesif Kompulsif Bozukluk yani OKB'nin anksiyeteye sebep olması, OKB ve anksiyetenin aynı şey olduğu anlamına gelmez. OKB tanısı konulan bireyler, kontrol edemedikleri obsesyonlarla yani takıntılarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu obsesyonlara sahip kişiler; düşünce, korku ya da arzular şeklinde takıntılar gösterebilir.
OKB’li bireyler, bahsi geçen kontrol edilemeyen obsesifliğin yarattığı anksiyeteyle baş etmek amacıyla tekrar eden hareketlerde bulunur. Bu tekrar eden hareketlere ise ‘‘kompulsiyon (zorlantı)’’ adı verilir.
Obsesyonlar ve kompulsiyonlar, hastalığın adından da anlaşılabileceği üzere, hastalığı inşa eden iki ana öğedir. Bu iki öğenin birleşimiyle bireyi yoğun anksiyeteye ve strese boğan hastalık, gündelik yaşamı yaşanmaz hale getirecek seviyeye ulaşabilir.
Obsesyon (Takıntı) Nedir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, Obsesyonlar (takıntılar); bireylerin kontrol edemedikleri, tamamen istemsizce geliştirdikleri, sık sık tekrar eden rahatsızlık verici düşüncelerdir. Obsesyonlar bireyin kontrolünde olmadıkları için günün her anında kendini gösterebilir, birden fazla kez ortaya çıkabilir. Sık rastlanan obsesyon örnekleri şunlardır:
- Bir şey tamamlanıp tamamlanmadığına dair yüksek derecede endişe duymak
- Önemli olduğu düşünülen herhangi bir şeyi kaybetmekten ya da görmezden gelmekten korkmak
- Agresif davranışlar geliştirip kendine ya da sevdiklerine zarar vermekten korkmak
- Çevreden veya insanlardan herhangi bir şeylerin bulaşabilir olmasından korkmak
- Rahatsız edici cinsel düşünceler ve görüntüler
- Dine yönelik rahatsız edici duygu ve düşüncelerin yarattığı korku
- Simetriye ve düzene aşırı önem verme
- Belirsizliklerden fazlasıyla rahatsız olma ve belirsizlikten kaçınma
Kompulsiyon (Zorlantı) Nedir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, kompulsif nedir? Kompulsiyon, diğer adıyla zorlantı, bireyin obsesyonlara karşı geliştirdiği bir çeşit savunma mekanizmasıdır.
Bireyler, obsesyonlardan kurtulmak ve/veya kaçınmak için tekrar eden davranışlara sığınırlar. Bu tekrar eden davranışlardan beklentileri, obsesyonların önüne geçmek ve dolayısıyla onları sonlandırmaktır.
El yıkamak, temizlik yapmak, bir şeyleri sürekli tekrar tekrar kontrol etmek (kapının kilitli olup olmadığını, ocağın yanıp yanmadığını tekrar kontrol etmek gibi) gibi davranışların yanı sıra zihinsel davranışlar da (1’den 10’a kadar saymak gibi) kompulsiyon kapsamına girer.
Gerek obsesyonlar gerek kompulsiyonlar, bireyin yaşantısını ve diğer bireylerle etkileşimini zora sokar. Çoğunlukla gözlemlenen kompulsiyonlar şunlardır:
- Kendisine zarar verdiğini düşündüğü insanlardan, mekânlardan nesnelerden bilinçli şekilde kaçmak (Bu durum, OKB sahibi bireyin sandığının aksine kendisine fiziksel ve ruhsal anlamda çok daha büyük zararlar verebilir; ancak OKB sahibi birey, bunu bir kompulsiyon olarak gerçekleştirdiği için bu muhakemeyi yapamaz.)
- Bir şeyleri hep aynı şekilde düzenlemek ya da organize etmek
- Sürekli onaylanma ve rahatlatılma beklentisine sahip olmak
- Aşırı derecede ya da ritüelleştirerek duş almak, diş fırçalamak, tuvalete gitmek ya da el yıkamak
- Ev eşyalarının tekrar tekrar temizlenmesi
- Kapıları, kilitleri, cihazları tekrar tekrar kontrol etmek yani kontrol kompusliyonu
- Sayı saymak, sayıları tekrar etmek, belirli sayıları/kelimeleri/cümleleri sürekli olarak tercih etmek veya belirli sayılardan/kelimelerden/cümlelerden tamamen kaçınmak gibi pek çok ritüel oluşturmak
Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedenleri Nelerdir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, nedenleri nelerdir? Obsesif Kompulsif Bozukluğun nedeni tam olarak hala anlaşılamamıştır. Ancak bu rahatsızlığın gelişiminde biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin etkili olduğu düşünülmektedir.
Biyolojik faktörler
Vücudun işleyişinde nörotransmitterler adlı özel kimyasallar, nöronlar (sinir hücreleri) arası mesajların iletiminde önemli bir rol oynar.
Obsesif kompulsif bozukluk rahatsızlığında, beynin belirli bölümlerinde aşırı aktivite olduğu saptanmıştır. Bir diğer deyişle, vücudun doğal kimyası ve beyin fonksiyonları daha farklı çalışmaktadır.
Genetik Faktörler
Obsesif Kompulsif Bozukluğun gelişiminde aile bireylerinde de aynı rahatsızlığın bulunması bir risk faktörü olarak karşımıza çıkar. Bu bireyler, ailelerinden kalıtımsal olarak Obsesif Kompulsif Bozukluk rahatsızlığını almaya yatkın olurlar. Ancak kesin bir şey söylemeden önce bu konuda daha fazla araştırmaya gerek vardır.
Çevresel Faktörler
Obsesif Kompulsif Bozukluk sahibi kişiler bu rahatsızlığı sosyal öğrenme yoluyla edinebilirler ya da çevresel stres faktörlerinden etkilenebilirler.
Kişi ailesinde Obsesif Kompulsif Bozukluk olan bireyin davranışlarını görerek zaman içinde kendisi de bu davranışları göstermeye başlayabilir. Kişinin yaşadığı bazı olaylar da semptomların kötüleşmesine neden olabilir. Bu olaylar aşağıda sıralanmıştır.
- Sevilen birinin kaybı
- Taciz, ihmal gibi olumsuz çocukluk deneyimleri
- Hastalık
- İş veya okulda büyük değişiklikler veya sorunlar
- İlişkisel kaygılar
Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri Nelerdir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, belirtileri nelerdir? Obsesif Kompulsif Bozukluk belirtileri, bir anda şiddetli şekilde ortaya çıkmaz. Semptomlar yavaş yavaş ve düşük seviyede başlar.
Tam da bu nedenle bireyler, Obsesif Kompulsif Bozukluktan şüphelenmez; davranışlarının normal olduğu yanılgısına düşerler.
Semptomların kendilerine bakacak olursak, bir önceki başlıkta saydığımız obsesyonlar ve kompulsiyonları tekrar etmemiz gerekir; zira ilgili obsesyonlar ve kompulsiyonlar, şiddetli seviyede ve sıkça görüldüğünde bireylerin OKB ile teşhis edilmesi neredeyse kaçınılmazdır. Bu belirtiler:
- Gerek kendine gerek bir başkasına zarar vermekten korkmak, gün içerisinde hiç beklenmedik zamanlarda kendine ya da başkasına zarar vermekle ilgili düşüncelere kapılmak
- Her zaman belirli bir düzen içerisinde olmak isteyip düzen bozulduğunda, yakalanamadığında ya da eksik olduğunda stresli hissetmek
- Kirden, mikroptan korkup insanların temas ettiği nesnelere temas etmekten veya direkt insanların kendisine temas etmekten kaçınmak
- Yanlış bir şey yapmaktan korkup sürekli onaylanmaya gereksinim duymak
- Sosyal ortamlarda bir anda küfür etmekten, uygunsuz davranışlar sergilemekten korkmak ve böylece bir utanç korkusu geliştirmek
- Din gibi tabulaşmış konularda veya belirli bir konuya bağlı kalmaksızın uygunsuz düşüncelere ve senaryolara kapılıp zihnin çarpıklaşmasına yönelik korkular geliştirmek
Obsesif Kompulsif Bozukluk Rahatsızlığına Neler Sebep Olur?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, neler sebep olur? Şimdi de bu semptomlara nelerin sebep olduğuna, yani bireylerde neden OKB görüldüğüne değinelim.
Obsesif Kompulsif Bozukluğun semptomlarının ortaya çıkışı ve git gide şiddetlenişi çeşitli sebeplerle ilişkilendirilir; çünkü bilimsel veriler, OKB’nin tek bir sebeple açıklanamayacağı yönündedir. Bunlar:
Yaş ve Cinsiyet:
Obsesif Kompulsif Bozukluk semptomlarına genellikle çocukluk ve ergenlik dönemlerinde rastlanır, teşhis ise 25 yaşından önce konmuş olur. Buna ek olarak, bilimsel çalışmalar; kadınlarda görülme oranının erkeklere kıyasla 1.6 kat daha fazla olduğunu göstermektedir.
Beyin Yapısı:
Bilimsel çalışmalar, beyin yapısındaki ve işlevindeki farklılıkların OKB’yi tetikleyebileceğini iddia etmektedir.
Serotonin Eksikliği:
Serotonin, büyük çoğunluk tarafından ‘‘mutluluk hormonu’’ olarak bilinir; ancak mutluluk vermenin yanı sıra, ruhsal dengeyi sağlamak gibi önemli bir görevi de vardır. Serotonin, eksikliğinde OKB için bir risk faktörü olarak rol oynar.
DEHB, Anksiyete veya Depresyon gibi Rahatsızlıklar:
2021’de yapılan bir bilimsel analiz çalışması, Obsesif Kompulsif Bozukluk sahibi bireylerin %69’unda OKB dışında en az bir rahatsızlığın daha mevcut olduğunu ortaya koymuştur.
Travmalar:
Sevilen birini kaybetmek, şiddet görmek, istismar edilmek vb. olaylar bireyi fazlasıyla olumsuz etkileyebilir ve travma terapisi alması gerekebilir.
Ailede OKB, Anksiyete ya da Depresyon Teşhisi:
Bilimsel çalışmalar, OKB’nin genetik miras olduğuna işaret etmektedir.
Rutinde Meydana Gelen Büyük Değişimler:
Evlenmek, boşanmak, taşınmak, iş değiştirmek gibi olaylar OKB’yi tetikleyebilir
Sosyal İlişkilerde Problemler:
İşte, okulda problemler yaşamak veya romantik ilişkilerde yaşanan sıkıntılar gibi sosyal ilişkilerde meydana gelebilecek problemler de obsesif-kompulsif bozukluğa neden olabilir.
Yaşanan Fiziksel Rahatsızlıklar:
Grip olan bir birey için grip, tetikleyici görevi görebilir ve bireyi kir, mikrop, bakteri, virüs gibi etmenlere karşı obsesyonlar geliştirmeye itebilir. Bu nedenle kimileri için fiziksel rahatsızlıkların da OKB’ye zemin oluşturabileceği söylenir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Teşhisi Nasıl Konur?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, nasıl teşhis edilir? OKB’yi teşhis etmek için uygulanan herhangi bir test ya da analiz mevcut değildir. Teşhis koyucular ruh sağlığı uzmanlarıdır. Uzmanlar, semptomlara yönelik sordukları sorular üzerinden bireylere bu teşhisini koyar. Bu süreç elbette rastgele bir şekilde işlemez.
Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından kaleme alınmış olan Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı veya Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (İngilizce adıyla The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, kısaca DSM) tanı koymada ölçüt olarak kullanılır. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’na göre OKB sahibi olmanın kriterleri şöyledir:
- Obsesyonların, kompulsiyonların veya her ikisinin birden mevcut olması
- Obsesyonların ya da kompulsiyonların gün içerisinde bir saatten fazlasını alması
- Obsesyonların ya da kompulsiyonların gündelik hayat akışına müdahale eder hale gelmesi
- Semptomların gelişiminde alkol, uyuşturucu madde veya ilaçların rol oynamaması
- Semptomların farklı ruhsal hastalıklardan kaynaklanmaması
Obsesif Kompulsif Bozukluk OKB İçin Ne Zaman Bir Uzmana Başvurmalıyım?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir ve ne zaman bir uzmana başvurmalıyım? Obsesyon ve kompulsiyon şikâyetlerin varsa, bu şikâyetler sıklık ve şiddet olarak sıradanlığı aşıyorsa, bu konuya dair bir uzmanla görüşmeyi düşünmelisin. Uzmanla görüşmen esnasında ona mutlaka bahsetmen gereken bazı noktalar var. Bu noktalar:
- Semptomlarının sıklığı
- Semptomlarının süresi
- Semptomlarının seni işe, okula ya da herhangi bir yere geç kalacak raddede engelleyip engellemediği
- Sosyal ortamlardan anksiyete nedeniyle bile isteye uzak kalıp kalmadığın
- Semptomlarla mücadele edebilmek için alkol veya uyuşturucu madde kullanıp kullanmadığın
olarak listelenebilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Nasıl Tedavi Edilir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, nasıl tedavi edilir? Obsesif Kompulsif Bozukluk OKB’ye yönelik tek bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Görüşülen uzmanın yönlendirmesiyle, aşağıda sıralayacağımız yöntemlerden hangisi veya hangileri OKB’li bireye uygunsa; o yöntemler tedavi olarak uygulanır:
Bilişsel Davranışı Terapi (BDT):
Bilişsel Davranışçı Terapi, uzmanların OKB’de sıklıkla başvurduğu davranış terapisi türlerinden biridir. Bu terapide amaç, davranış terapisini alan kişinin duygularını ve düşüncelerini inceleyip anlamlandırmasına yardımcı olmaktır. Bilişsel Davranışçı Terapi, etkisi kanıtlanmış bir terapidir. Öyle ki birkaç seansta dahi ilerleme kaydedilen pek çok vaka bulunmaktadır.
İlaç Tedavisi:
Serotonin seviyesini artırıcı ilaçlar, OKB tedavisinde başvurulan bir başka tedavi yöntemidir. İlaç tedavisiyle ilgili en hassas ve dolayısıyla en dikkat edilmesi gereken noktalar işinin ehli bir uzmanla görüşmek ve bu uzmanın tavsiyelerine harfiyen uymaktır.
Maruz Bırakarak Tepki Önleme (ERP):
Maruz Bırakarak Tepki Önleme terapisinde seni kaygılandıran her ne ise terapistin ile onun üzerine gidersin, bir diğer deyişle ona maruz kalırsın. Maruz kalma sonrasında geliştireceğin olası kompulsiyonlar uzman tarafından engellenir.
Mesela, uzman senden kirli bir şeylere dokunmanı isteyebilir. Kirli nesnelere dokunduktan sonra ellerini yıkamak ya da dezenfekte etmek gibi kompulsiyonlar geliştirebilirsin. Uzmanın, bu kompulsiyonlara müdahale ederek senin bunları gerçekleştirmeni engeller.
Kaynakça:
Common Types of OCD, Verywell Health, 2022
Everything You Need to Know About Obsessive-Compulsive Disorder, Healthline, 2021
Obsessive-Compulsive Disorder, National Institute of Mental Health, (NIMH), 2022
Obsessive-Compulsive Disorder (OCD), Cleveland Clinic, 2022
Obsessive-compulsive disorder (OCD), Mayo Clinic, 2020
Overview - Obsessive compulsive disorder (OCD), NHS, 2019
