Empati nedir? sorusunun aklımızda oluşmasının en belirgin özelliği belki de sürekli bu kelimenin günlük hayatta karşımıza çıkması olabilir. Bu nedenle, bu soruyu sormak ve yanıtını merak etmek oldukça normaldir. Özellikle kişilerarası ilişkilerde önem taşıyan empati, hakkında bütün detayların bilinmesini hak etmektedir. Elbette, genel tanım olarak herkesin bunun hakkında az çok bir fikri olabilir. Fakat bu blog yazısında sizlerle empati duygusunu bütün katmanları ve detaylarıyla anlattık.
Bu sayfanın devamında detaylarını öğrenebileceğin bilgileri aşağıdaki başlıklar altında topladık:
- Empati nedir?
- Doğru empatinin sırrı
- Nasıl empati kurabiliriz?
- Empatinin faydaları nelerdir?
- İletişimde empati kurmanın önemi nedir?
- Empatinin sempatiden farkı
- Empati kurma ve yardım etme davranışı
- Aşamalı empati sınıflaması
- Ben, sen, onlar basamağı
Bu başlıkların yanı sıra, sayfanın sonunda konu hakkında karşılaşılan en sık sorulan soruları derledik ve yanıtladık. Doğru iletişim ve empati yollarını aramaktaysan, doğru sayfadasın. Bütün detayları öğrenmeye şimdi başlamaya ne dersin?
Empati Nedir?
Özellikle hayatımızdaki diğer kişilerle iletişim kurarken empati yapmak oldukça büyük role sahiptir. Bu nedenle, bu önemi anlamak için ilk sorulan ve yanıtlanması gereken soru da “Empati nedir?” olabilir. Kısaca, empati, diğer insanların ne hissettiğini duygusal olarak anlama, olaylara onların bakış açısından bakma ve kendinizi onların yerinde hayal etme yeteneğidir. Aslında kendini başkasının yerine koymak ve onun hissettiklerini hissetmektir.
Empati, sevdiğiniz birini kaybettikten sonra olduğu gibi, başka bir kişinin acı çektiğini gördüğünüzde, aynı deneyimi yaşadığınızı anında tasavvur edebilmeniz ve onların neler yaşadığını hissedebilmeniz anlamına gelir.
Bu kelimenin sözcük karşılığı TDK’de “duygudaşlık” olarak karşımıza çıkmaktadır, bu da yukarıdaki verdiğimiz tanımı kısaca tek bir kelimeyle özetlemektedir.
İnsanlar kendi hislerine ve duygularına iyi uyum sağlayabilirken, başka birinin hislerine ve duygularına uyum sağlamak biraz daha zor olabilir. Empati yeteneği, tabiri caizse, insanların "kendilerini başka birinin yerine koymasını" sağlar. İnsanların başkalarının hissettiği duyguları anlamalarına izin verir.
Çağdaş araştırmacılar genellikle iki tür empati arasında ayrım yapar: “Duygusal empati”, başkalarının duygularına tepki olarak aldığımız duyumları ve hisleri ifade eder; bu, o kişinin hissettiklerini yansıtmayı veya bir başkasının korkusunu veya endişesini tespit ettiğimizde sadece stresli hissetmeyi içerebilir. Bazen "perspektif alma" olarak da adlandırılan "bilişsel empati", diğer insanların duygularını tanımlama ve anlama yeteneğimizi ifade eder. Araştırmalar, otizm spektrum bozukluğu olan kişilerin empati kurmakta zorlandıklarını göstermektedir.
Doğru Empatinin Sırrı
Empati duygusu yüksek insanların daha fazla arkadaşa, daha anlamlı ilişkilere ve genel olarak yüksek işlevselliğe sahip olmaları daha olasıdır. Öte yandan, empati kurma yeteneğinin düşük olması, antisosyal kişilik bozukluğu ve narsistik kişilik bozukluğu gibi farklı kişilik bozuklukları ile ilişkili olabilmektedir. Bu duyguya sahip olmanın stresi ya da zorunluluğu göz korkutucu görünse de zamanla pratik yaparak empati duygusu arttırılabilmektedir.
Empati, gelişimimizin doğal bir parçasıdır (yalnızca insanlar için değil, ayrıca hayvanlar için de böyle). Ancak elbette birçok faktör, birinin başkalarına karşı daha az veya daha fazla empati kurma yeteneğini etkileyebilir. Yine de genellikle, bir bireyin genel empati kurma yeteneği, yaşamları boyunca aşağı yukarı aynı kalır.
Bununla birlikte, günlük hayatınızda daha fazla empati kurmanın daha fazla yolunu bulmak asla kötü bir fikir değildir. Başlamak için bazı harika adımlar şunları içerebilir:
- Tanımadığın insanlar hakkında bir şeyleri merak et: Empatik insanlar etraflarındakileri merak eden insanlardır. Yabancılarla sohbetler başlatabilir veya başkalarını açıklıkla gözlemleyebilirler. Çocukken hepimizin sahip olduğu doğal merakı koruyan insanlardır. Bu merak empati kurmamıza yardımcı olur çünkü bizim farklı dünya görüşlerine, yaşam tarzlarına ve genellikle tanışmayacağımız insanlarla karşılaşmamızı sağlar.
- Farklılıklar yerine benzerliklere odaklan: Her birimizin önyargıları var. Diğer insanlar hakkında klişelere veya kültürel damgalara dayalı varsayımlarda bulunmanın her zaman yolları vardır. Bunu başkalarına yapmak, diğer insanların bireyselliğini ve benzersiz niteliklerini anlamamızı engeller. Yalnızca benzerliklere odaklanmak onları daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir.
Kendini diğer kişilerin yerine koymayı dene: Örneğin, tren istasyonunda evsizin yanından geçip sadece ne kadar kirli göründüklerini düşünmek yerine, hayatları hakkında daha iyi bir fikir edinmeye çalış. Bu, onlara yemek veya bakım paketi getirmekten evsizler barınağında gönüllü çalışmaya merhaba demeye kadar her şey olabilir. Her iki durumda da kendini başkalarının hayatlarına ve deneyimlerine kaptırmak, empatiyi arttırmanın harika bir yoludur.
Nasıl Empati Kurabiliriz?
Empati kurmayı öğrenmenin yolu, doğru empatinin sırrını öğrenmekten de geçmektedir. Bu nedenle, yukarıdaki başlıkta belirtilen adımların yanı sıra, empati kurmak için yapılabilecek birkaç adım daha vardır. Bu adımlar aşağıdaki şekilde belirlenebilir:
- İlgi ve alaka göster: Biri kişisel bir sorununu anlattığında, kendini iyi hissetmeme ve duygusal desteğinize ihtiyaç duyma ihtimali vardır. “Nasıl hissediyorsun?” diye sor. Ayrıca "Senin için yapabileceğim bir şey var mı?" destek göstermenin harika bir yoludur. Yakın arkadaşsanız, telefonda konuşmayı veya buluşmayı teklif etmek onlar için büyük bir fark yaratabilir. Eğer partnerinizse, ona sarılı ve onun yanında olduğunu hissettir.
- Karşındaki kişinin duygularını kabul et ve farkına var: Duyguları bir konuşmadaki bağlantı noktası olarak düşünmelisin. Bir duyguya nasıl tepki verdiğin, kişinin paylaşmaya devam edip etmemesinin merkezinde yer alır. Birisi "üzgünüm", "kızgınım" veya "hayal kırıklığına uğradım" gibi bir duyguyu ifade ettiğinde, duyguyu kabul etmelisin. Örneğin: “Bunu hissettiğiniz için çok üzgünüm,” “Bu gerçekten sinir bozucu olmalı” veya “Ne oldu?” gibi yanıtlarla karşılık verebilirsin.
- Ayna kuralı: Büyük bir konuşma kesici/ engelleyicidir, birinin kısa bir satırla verilen yanıta 10 paragraflık metin yazmasıdır. "Anlıyorum" veya "Tamam" gibi tek heceli bir yanıtla son derece kişisel bir mesaja yanıt verdiğinde de aynı şey geçerlidir. Bunun nedeni, yanıtın kapalıyken karşındaki kişinin çok açık olmasıdır. Ayna kuralı burada devreye girer. Bu kural, birinin sözel olmayan sinyallerini (jest, konuşma kalıbı veya tavır) taklit ederek yakınlık oluşturmak anlamına gelir.
Yukarıda listelenen adımları ve kuralları uygulayarak empati duygusunu arttırmak daha mümkün ve olasıdır.
Empatinin Faydaları Nelerdir?
Bu özel duyguyu deneyimleyebilmenin birçok faydalı kullanımı vardır. Bu faydalar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Empati, başkalarıyla sosyal bağlantılar kurmanıza olanak tanır. İnsanların ne düşündüğünü ve hissettiğini anlayarak, sosyal durumlarda uygun şekilde yanıt verebilirsiniz. Araştırmalar, sosyal bağlantılara sahip olmanın hem fiziksel hem de psikolojik refah için önemli olduğunu göstermiştir.2
- Başkalarıyla empati kurmak, kendi duygularınızı düzenlemeyi öğrenmenize yardımcı olur. Duygusal düzenleme, büyük stres zamanlarında bile, bunalmadan, ne hissettiğinizi yönetmenize izin vermesi açısından önemlidir.
- Empati, yardım etme davranışlarını teşvik eder. Diğer insanlar için empati hissettiğinizde yalnızca yararlı davranışlarda bulunma olasılığınız değil, aynı zamanda diğer insanlar da empati yaşadıklarında size yardımcı olma olasılıkları daha yüksektir.
İletişimde Empati Kurmanın Önemi Nedir?
Bu duygu daha iyi iletişim kurmanı nasıl sağlayabilir? Bu sorunun yanıtını arıyorsan, senin için bu bölümü hazırladık...
Oldukça doğal olarak, muhtemelen empatinin iletişim kalıplarını etkilemesine zaten izin veriyorsun. Aktif olarak düşünelim ya da düşünmeyelim, sürekli olarak ne söylediğimizi ve nasıl söylediğimizi ima eden başkalarından etkileniyoruz. Her insan "Sosyal Benlik" dediği şey olarak yaşar- herhangi bir kişi sürekli olarak sosyal alanın onlara verdiği şeyden etkilenir ve ona göre yaşar. O halde önemli olan, başkalarıyla arandaki bağlantıyı fark etmek ve bunun iletişimini etkilemesine nasıl izin vereceğin konusunda kararlı olmaktır. Zaten başkalarından etkileniyorsun. Bir diğer etki, bu etkileri göz önünde bulundurarak ve belirli kararlar alarak kasıtlı olarak hareket etmektir.
İletişim kurarken, bir başkasıyla konuşur ve etkileşim kurarsın, bu nedenle onların zihninde oturduğunda ve dünyayı onların bakış açısından gördüğünde iletişimini olacak olana göre uyarlayabilirsiniz. Böylelikle varsayılan etkiyi aşar ve ilişki kurduğun kişinin gerçek bakış açısına dayalı olarak amaçlı kararlar alabilirsin.
Bu nedenle, birçok farklı bakış açılarından olacak şekilde empati ve iletişim birbirinden etkilenen durumlardır.
Empatinin Sempatiden Farklılığı
Sempati genellikle çok fazla yargılama içerir. Empatide bu yoktur. Sempati, kendi bakış açınızdan anlamayı içerir. Empati, kendinizi diğer kişinin yerine koymayı ve neden bu özel duygulara sahip olabileceğini anlamayı içerir. Bir kişinin neden böyle hissettiğinin temel nedeninin farkında olarak, daha iyi anlayabilir ve daha sağlıklı seçenekler sunabiliriz.
Sempatinin favori ifadesi “Vah vah zavallı” olarak düşünülebilir. Kişinin içinde bulunduğu duruma acıma duygusu yaratır. Empatinin favori ifadesi “Nasıl hissettirdiğini anlayabiliyorum. Gerçekten zor olmalı”. Bu, bir kişinin duyulduğunu, anlaşıldığını ve onaylandığını hissetmesine yardımcı olur. Sempati, ifadelerin yüzeysel anlamlarına odaklanırken, empati sözel olmayan ipuçlarına duyarlıdır. İnsanların gerçek anlamlarının farkında olmak, bu bağlantıyı sürdürmekte yardımcı olur.
Son olarak, sempati, kendinizin ve başkalarının duygularını bastırma eğilimindedir. Duygular bir kenara itilir ve yoğun bir acıyla sonuçlanana kadar kaçınılır. Empati, kendinizin ve başkalarının duygularını kabul etmektir.
Başkalarının acılarına karşı kendi empatini kontrol ederek, başkalarıyla kaybettiğin bağları yavaş yavaş yeniden kurmaya başlayabilir ve mevcut bağları daha da güçlü hale getirebilirsin. Destekleyici, anlayışlı ve şefkatli olmak hem genç hem de yaşlı tüm bireylerin sağlığının yapı taşlarıdır.
Empati Kurma ve Yardım Etme Davranışı
Empatinin insanlarda başkalarına yardım etme arzusunu artırdığını gösteren çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Empati, diğer insanların duygularını paylaşma yeteneğidir. Başka birinin hissettiklerini ne kadar iyi hissederseniz, zor durumda olduklarında onlara yardım etme olasılığınız o kadar artar. Bu yetenek hayvanlara da gözlemlenir.
Yapılan araştırmaların önerdiği teorik sonuçlar empatinin içsel motivasyonumuzu arttırdığı yönündedir. Ayrıca bu araştırmalar sonucunda önemli ve belirgin şu sonuç ortaya çıkmaktadır:
- Empati, insanların başkalarına yardımcı olma arzusunu artırarak davranışı etkilemektedir.
Özellikle daha önce de belirtildiği gibi, bu duygunun en önemli noktalarından biri kişinin kendisini bir diğer kişinin yerine koymasıdır. Bu nedenle, kendini başka birinin yerinde düşünebilen kişilerin yardım etme dürtüsü ve isteği de artar.
Yapılan araştırmalar ve gözlemler, empati yapabilen kişilerin yardım edilme ve etme olasılığının daha az empati kuran insanlara göre daha yüksek olduğunu öne sürer.
Aşamalı Empati Sınıflaması
Aşamalı empati sınıflaması kuramı, Üstün Dökmen tarafından 1988 yılında ortaya çıkarılmıştır. Bu kurama göre, toplamda 3 temel empati basamağı bulunmaktadır. Bu basamaklar sırasıyla aşağıdaki gibidir:
- Onlar basamağı
- Ben basamağı
- Sen basamağı
Ayrıca, bu 3 basamak da kendi içerilerinde düşünce ve duygu olmak üzere 2 ayrı basamaktan oluşmaktadır.
Empati nedir? Sorusunu yanıtlarken bu duygunun kuramsal açıklama ve detaylarına girmek de bu konuda uzmanlığını ve bilgini arttırmaya yardımcı olacaktır. Bu nedenle, aşamalı empati sınıflaması ve 3 temel basamağı aşağıdaki senin için detaylıca anlattık!
Onlar Basamağı
Bu basamak, bu belirli kuramın ilk basamağıdır. Basamakların aşamaları, kişinin verdiği ya da vereceği tepkiye göre sınıflandırılır. Yani, özellikle onlar basamağında tepki veren bir kişi karşısındaki kişinin anlattığı sorunlar üzerine odaklanmaz ve düşünmez. Üstelik, bu belirli soruna karşı kendi duygu ve düşüncelerini belirtmezler. Bu basamağı uygulayarak tepki veren kişi, yani sorunu dinleyen kişi, sorunu olan kişiye etkili geri bildirim vermeyi tercih eder. Bu verilen geri bildirimler ise genellikle ortamda bulunmayan üçüncü kişilerin, bir diğer anlamıyla toplumun, düşünce ve görüşlerini belirtir nitelikte olur. Bu basamakta tepki veren kişinin tepkisi genellikle atasözü ve genellemeler içerir.
Örneğin, ekonomik sıkıntılarından yakınan bir kişiyi birikim yapmakta teşvik etmek için “damlaya damlaya göl olur” atasözünü kullanmak gibi. Bu örnekte de görüldüğü gibi, bu basamağı kullanan kişinin tepkisi, kişisel duygu ve görüşleri belirtmekten ziyade genel toplum görüşü belirtmektedir.
Ben Basamağı
Bu aşama, adından da anlaşılabileceği üzere, ben merkezci yaklaşım içerir. Bu basamakta empatik tepki veren kişi, sorununu anlatan kişinin duygularına ve nasıl hissettiğine değinmek yerine, sorun sahibi kişiyi eleştirir ve ona akıl vermeye odaklanır. Bir diğer sık karşılanan durumda ise, sorun sahibi kişiyi duygularıyla tamamen yalnız bırakarak kendi sorunları ve duygularından bahsetmeye koyulur. Örneğin, empatik tepkisini ben basamağına göre veren kişi, sorunundan bahseden kişiye şu tepkiyi verebilir: “Üzgünüm, aynı sorunu ben de daha dün yaşadım.” Bu yanıtla birlikte tepki veren kişi, sorun sahibini tamamıyla kendi duygularıyla baş başa bırakarak kendi hisleri ve deneyimlerinden bahsetmeye başlamaktadır. Fakat, ben basamağında verilen empatik tepkiler, az da olsa karşı tarafı rahatlatabilir. Bu durumda, ben basamağındaki tepkilerin, onlar basamağında tepkilerden daha etkili olduğu söylenebilir. Ancak, buna rağmen, ben basamağında tepki veren kişiler tam olarak kendilerini karşılarındakilerin yerine koyarak tepki vermedikleri için tam olarak “empati yapıyor” sayılmazlar.
Sen Basamağı
Bu basamak, bu kuramın en son basamağıdır. Empatik tepkiyi bu basamakta veren kişi kendini sorununu anlatan kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakmayı başarabilen kişidir. Bu basamakta tepki veren kişi doğrudan sorunu anlatan kişinin duygu ve düşüncelerine odaklanarak tepki verir. Yani, diğer basamaklarda bahsedildiği gibi toplumun ya da kendisinin hisleri ve düşünceleriyle tepki vermez. Sen basamağında empatik tepki veren kişi direkt olarak sorunu anlatan kişinin duygularına odaklanır ve o kişinin ne düşündüğünü ve hissettiğini anlamaya çalışır.
Kısaca, aşamalı empati sınıflaması kuramına göre empatik tepki veren kişilerin karşısındaki kişiye yaklaşımına odaklanarak oluşturulmuştur.
