Harper Lee, Bülbülü Öldürmek isimli kitabında şöyle der: "Olayları onun bakış açısından değerlendirmedikçe başka birini gerçekten anlayamazsınız - derisinin içine girip onun içinde dolaşana kadar."
Bu belki de “empati nedir?” sorusunun en doğru cevaplarından biridir.
Son zamanlarda yapılan bir nörobilim araştırmasına göre, insanların %98'i (psikopati eğilimleri olanlar istisnadır) beyinlerinde yerleşik bir empati kurma yeteneğine sahiptir. Bu, başkalarının yerine geçmek ve onların duygularını ve bakış açılarını anlamak için doğuştan gelen bir kapasitedir.
Bilim, edebiyat ve sanat gibi hayatın farklı alanlarında anlatılmaya çalışılan empati nedir, etkili empati yöntemleri neler olabilir senin için cevaplıyoruz.
Empati Nedir?
Empati, diğer insanların ne hissettiğini duygusal olarak anlama, olayları onların bakış açısından görme ve kendinizi onların yerinde hayal etme yeteneğidir. Esasen kendini bir başkasının yerine koymak ve onun hissettiklerini hissetmektir.
Başka birinin acı çektiğini gördüğünde, örneğin karşındaki kişi sevdiği birini kaybetmişse, o an aynı deneyimi yaşadığını hayal edebilmen ve onun neler yaşadığını hissedebilmendir.
Empati bir yetenek mi?
Özellikle sosyal psikolojide empati, duygusal veya bilişsel bir tepki olarak kategorize edilebilir. Kendini başka biri olarak hayal etme yeteneği karmaşık bir süreçtir. Bununla birlikte, başkalarındaki duyguları tanımaya yönelik temel kapasite doğuştan olabilir.
Nasıl Empati Kurabiliriz?
Empati nedir sorusunun ardından en çok sorulan sorulardan birisi bilimsel olarak empatinin zihinde nasıl bir süreçte işlediğidir.
Empati, başkalarının duygusal ve bilişsel zihinsel durumlarını içsel olarak simüle etmeyi (gerçeğe eş değer şekilde zihinde canlandırmak ya da sembolize etmek) sağlar.
Nörobiyolojik araştırmalar, empatinin 2 işleme modu içeren bir model kullanılarak tanımlanabilecek, karmaşık bir fenomen olduğunu öne sürüyor:
1) Aşağıdan yukarıya
2) Yukarıdan aşağıya
Aşağıdan yukarıya sinirsel işleme, başkalarının duygusal durumlarının doğrudan paylaşılmasında kilit rol oynayan aynalama temsil sistemleri (ayna nöronlar) aracılığıyla sağlanır.
Merkezi promotör ve pariyetal kortekste bulunan ayna nöronlar, amaca yönelik eylemler sırasında (bir nesneyi tutmak, kavramak, uzanmak, vb.) aktive olurlar. Yani bir kişi başkasının davranışını gözlemlerken sanki o eylemi yapan kendisiymiş gibi davranabilir.
Bilişsel perspektif alma veya zihin teorisi olarak bilinen, başkalarının duygularının tamamen hayal edildiği ve anlaşıldığı yukarıdan aşağıya işleme ise kontrol ve engelleme mekanizmalarına dayanır.
Başka bir kişinin duyguları veya hisleri ile empati kurarken, başkalarının niyetlerini, arzularını ve inançlarını anlama yeteneğini destekleyen bilişsel bakış açısı alma (bilişsel empati) gerçekleşir.
Bilişsel perspektif almanın ilk adımı, kendimiz ve diğerleri arasında ayrım yapmaktır. Bir sonraki adımda, başka bir kişinin niyetlerini, arzularını ve inançlarını nasıl hissettiğini ve anladığını hayal ederiz. Diğer kişinin zihinsel durumuna ilişkin bu bilişsel çıkarım, zihinselleştirme veya bir zihin kuramına sahip olma olarak bilinir.
Doğru Empatinin Sırrı
Bir insanın kendisini karşısındaki insanın yerine koyması her zaman mümkün olmayabilir.
Empati kurma becerilerini etkileyen birçok faktör vardır. Bazı insanlara karşı kendini daha yakın ve duyarlı hissedebiliyorken bazılarına karşı daha uzak hissedebilirsin.
Empati nedir, nasıl en iyi şekilde empati kurarım diye düşünürken bu eğilimini etkileyen faktörleri de iyi bir şekilde analiz etmen gerekir.
Bu eğilimde rol oynayan faktörler şunlardır:
- Karşındakini nasıl algıladığın
- Diğer bireyin davranışlarını nasıl yorumladığın ve sende uyandırdığı duygular
- Diğer kişinin içinde bulunduğu kötü durum için kimi ya da neyi suçladığın
- Geçmiş deneyimlerin ve beklentilerin
Bu faktörlere dikkat etmek olumsuz bakış açını değiştirir ve empati eğilimini güçlendirir.
Kendini kişinin yerine koyarak olaylara bakış açını değiştirmek istediğinde, sana engel olabilecek etkenlerin neler olduğunu daha iyi anlarsın. Böylece, yaklaşımlarını şekillendirirken daha yapıcı bir tavır içinde olabilirsin.
Empatinin Faydaları Nelerdir?
Empatiyi deneyimleyebilmenin birçok yararı vardır:
- Empati, başkalarıyla sosyal bağlantılar kurmana imkân tanır.
İnsanların ne düşündüğünü ve hissettiğini anlayarak, sosyal durumlarda uygun şekilde tepki verebilirsin.
- Başkalarıyla empati kurmak, kendi duygularını düzenlemeyi öğrenmene yardımcı olur.
Duygusal düzenleme, büyük stres zamanlarında bile, bunalmadan hissettiklerini yönetmene izin vermesi açısından önemlidir.
- Empati, yardım etme davranışlarını teşvik eder.
Karşındaki kişinin yerine kendini koyarak olayalar onun bakış açısı ile yaklaşmak yalnızca senin başka birine yardım etme eğilimini arttırmaz. Aynı zamanda, seninle empati kuran, düşüncelerini doğru olarak anlayan kişilerle de iletişim kurmanı kolaylaştırır.
İletişimde Empati Kurmanın Önemi Nedir?
Empatik iletişim, iletişimde olduğun insanların farklı bakış açılarını ve duygularını kabul etmen demektir. Böylece karşındaki kişinin kendini açık bir şekilde ifade etmesini ve güvende hissetmesini desteklemiş olursun.
Kendini onun yerine koyarak onun bakış açısıyla bakman, daha şefkatli ve anlayışlı davranmanı sağlar. Bu durum karşılıklı gerçekleşir. Yani, bir başkasının duygularını ve düşüncelerini önemsediğinde o da senin duygu ve düşüncelerini önemser.
Empati ile İletişim Kurmak İçin 5 İpucu
- Muhatap olduğunun kişinin endişelerine zamanında yanıt vermelisin
İster büyük bir kriz ister bir küçük bir problem olsun, kişinin içinde bulunduğu olumsuzluğu hemen dikkate almak ve çözüm üretmek onu önemsediğini gösterir.
- Önemsediğini gösteren şekilde davranmalısın
"Endişelerini anlıyorum" demek yerine, anlayışını insanların belirli bir şekilde tepki vermesine neden olan bağlamın bir yansımasıyla eşleştirmeye çalış.
İnsanlar anlaşılmak ve desteklenmek isterler. Onun duygularını ve düşüncelerini anladığını davranışlarınla da göstermelisin.
- Aynı fikirde olmasan bile insanların öznel deneyimlerini kabul etmelisin.
- İnsanların kişisel sınırlarına zarar vermemelisin.
İletişiminizin arkasındaki niyet ne olursa olsun, bazen sözlerin, davranışların yanlış anlaşılabilir ve istenmeyen bir tepkiye yol açabilir. Bunu fark ettiğin an kimsenin kişisel alanına zarar vermeden ve kendini açık bir şekilde ifade ederek iletişim kurman gerekir.
- Endişe, korku, öfke gibi olumsuz duygular uyandırabilecek ifade biçimlerinden ve tavırlardan uzak durmalısın.
Güvenli bir iletişimde empati nedir ve nasıl sağlanır basit birkaç adımla anlatmaya çalıştık.
Konun diğer detayları ile devam edelim.
Empatinin Sempatiden Farklılığı
Empati ve sempati benzer kavramlarmış gibi algılansa da aralarında belirgin farklar vardır.
Empati ve sempati arasındaki öncelikli fark, insanlarla nasıl ilişkilendiğindir.
Empati nedir: Bir kişiye gösterdiğimiz şefkat ve anlayıştır. Olaylara onun bakış açısıyla bakabilmektir.
Sempati nedir: Bir başkası için hissedilen acıma duygusudur.
Empati, birinin nasıl hissettiğini anlama yeteneğidir, sempati ise aynı sorunları yaşamadığın için hissettiğin rahatlama halidir.
Empati ile ilişki kurduğunda, diğer kişiye duygu ve düşüncelerini sahiplenmesi için desteklemiş olursun.
Ne hissettiğini derinlemesine düşünür ve olaylara onun bakış açısıyla bakar, olumsuz olanlar da dahil olmak üzere tüm duygular için güvenli bir alan sağlarsın.
Sempati ile ilişki kurduğunda, problem çözme odaklı olursun. Kendini kişinin yerine koyarak olaylara bakmaktansa nasıl hissettiği ve ne yapması gerektiğine dair yargılarda bulunursun. Bu yaklaşım, sorunları çözebilir belki ama kişinin duygu ve düşüncelerini görmezden gelmene neden olur.
Empati ve sempati arasındaki bir diğer temel fark, empatinin her ana uygun bir duygu olmasıdır. Empati göstermek, bir insanın kendisini karşısındaki insanın yerine koyarak hareket etmesidir, o halde koşullar ne olursa olsun seni başkalarına yaklaştıracaktır.
Empati ve sempati arasındaki farkları daha iyi anlamak için “Sempati Nedir? | Empati ve Sempati Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?” başlıklı yazımızı okuyabilirsin.
Aşamalı Empati Sınıflaması
Aşamalı empati sınıflaması kuramı, 1988 yılında, Üstün Dökmen tarafından geliştirilmiştir.
Bu kurama göre, toplamda 3 temel empati basamağı bulunmaktadır:
- Onlar basamağı
- Ben basamağı
- Sen basamağı
Her basamak kendi içinde düşünce ve duygu olmak üzere iki ayrı basamaktan oluşmaktadır.
Onlar Basamağı
Basamakların aşamaları, kişinin verdiği/ vereceği tepkiye göre sınıflandırılır.
Onlar basamağında tepki veren bir kişi karşısındaki kişinin anlattığı sorunlar üzerine odaklanmaz ve düşünmez. Üstelik, bu belirli soruna karşı kendi duygu ve düşüncelerini belirtmez. Bu basamağı uygulayarak tepki veren kişi, yani sorunu dinleyen kişi, sorunu olan kişiye etkili geri bildirim vermeyi tercih eder. Bu verilen geri bildirimler ise genellikle ortamda bulunmayan üçüncü kişilerin, bir diğer anlamıyla toplumun, düşünce ve görüşlerini belirtir nitelikte olur. Verilen tepki genellikle atasözü ve genellemeler içerir.
Örneğin, ekonomik sıkıntılarından yakınan bir kişiyi birikim yapmakta teşvik etmek için “damlaya damlaya göl olur” atasözünü kullanmak gibi.
Bu basamağı kullanan kişinin tepkisi, kişisel görüşleri belirtmekten ziyade genel toplum görüşü belirtmektedir.
Ben Basamağı
Bu aşama, ben merkezci yaklaşım içerir. Bu basamakta tepki veren kişi, kendini sorununu anlatan kişinin yerine koyarak olaylara tepki vermek yerine, sorun sahibi kişiyi eleştirir ve ona akıl vermeye odaklanır. Dahası, sorun sahibi kişiyi hissettikleriyle tamamen yalnız bırakarak kendi sorunları ve duygularından bahsetmeye başlar. Örneğin, empatik tepkisini ben basamağına göre veren kişi, sorunundan bahseden kişiye şu tepkiyi verebilir: “Üzgünüm, aynı problemi ben de daha dün yaşadım.”
Bu yanıtla birlikte tepki veren kişi, sorun sahibini tamamıyla kendi duygularıyla baş başa bırakarak kendi hisleri ve deneyimlerinden bahsetmeye başlamaktadır. Ben basamağında tepki veren kişiler, kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak tepki vermedikleri için tam olarak empati yapıyor sayılmazlar.
Sen Basamağı
Bu kuramın en son basamağıdır. Empatik tepkiyi bu basamakta veren kişi, kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak, olaylara onun bakış açısıyla bakmayı başarabilen kişidir.
Bu basamak bir insanın kendisini karşısındaki insanın yerine koyduğu, doğrudan bir başkasının hislerine ve düşüncelerine odaklandığı basamaktır.
Sıkça Sorulan Sorular
Empati nedir, sorusuna paralel merak ettiğin tüm soruların yanıtları Terappin Blog’da!
1. Empati bir duygu mudur? Empati bir değer midir? Empati nedir?
Bu kavram, biyolojik (ayna nöronlar), estetik ve sosyal göstergeler içerir. Bu nedenle doğuştan sahip olunan bir duygusal bir eğilimdir.
Empati yapma eğilimin zayıf olabilir ancak bu geliştirilebilir bir eğilimdir. Karşındaki kişinin yerine koyarak, yaşananlara onun gibi baktığında, içinde bulunduğu durumu ve düşüncelerini doğru olarak algıladığında değer vermiş ve değer kazanmış olursun.
2. Kaç çeşit empati vardır?
Üç çeşit mevcuttur: Duygusal, somatik ve bilişsel.
3. Duygusal empati nedir?
Bir başkasının duygusunu anlama ve buna uygun yanıt verme becerisidir.
4. Somatik empati nedir?
Bir insanın kendisini karşısındaki kişinin yerine koyup onun hislerine fiziksel tepkiler vermektir. Örneğin, biri utandığında senin de yüzünün kızarması ya da midende ağrı hissetmen gibi.
5. Bilişsel empati nedir?
Karşıdaki insanın zihinsel durumunun nasıl olduğunu ve bir olaya vereceği tepkinin ne olabileceğini anlayabilmeyi içerir.
6. Empati eksikliği neden olur?
Psikolojik ve ruhsal hastalıklar, travma ya da sarsıcı yaşam deneyimleri kendini karşındaki insanın yerine koyarak olaylara onun bakış açısı ile bakmanı zorlaştırabilir.
Kaynakça
Why Empathy Is Important, Verywell Mind, 2022
Empathy: Definition, Examples, and Explanation, The Berkeley Well-Being Institute
Can You Teach People to Have Empathy?, BBC News, 2015
How to Be More Empathetic, WebMD, 2021
