Uzun yıllardır, birçoğumuz kitaplarda, televizyonda ve filmlerde tekrar tekrar ortaya çıkan şiddetli "psikopatlar" tarafından etkilendik.
Psikopatların, bize her zaman, şiddete son derece meyilli kişiler olduğu aktarıldı. Bu tanıma taban tabana zıt bir şekilde onların manipülatif, çekici ve sömürücü yanlarını da gördük.
Psikopatların özellikleri bu kadar çelişkili ve dikkat çekiciyken üzerine bu kadar çok yazılıp çizilmesine şaşılmamalı.
Bu antisosyal kişilik bozukluğun altında yatan nedenler nelerdir? Tedavisi mümkün mü?
Psikopati ya da bir diğer ifadesiyle psikopat ne demek? Hadi başlayalım.
Psikopat Nedir?
Psikopat nedir sorusuna baktığımızda, resmi bir teşhis değildir, duygusuz ve antisosyal kişilikte olan birini ifade etmek için kullanılır. Psikopati bozukluğunun ilginç özellikleri ve bir bütün olarak toplum üzerindeki etkisi, ilgi ve korku yaratmaya dayanmaktadır.
Dünya çapında 100 kişiden en az 1'inde belirtileri görülür. Tespit edilen belirtiler beyinde düşünme, duygu ve davranışları bozan değişikliklerden kaynaklanır ve günlük yaşamda ciddi sorunlara yol açabilir.
Psikopati, antisosyal kişilik bozukluğu ve diğer kişilik bozuklukları ile sıklıkla karıştırılan bir ifadedir. Aynı zamanda sosyopati ile de sıklıkla karıştırılmaktadır. Yazımızın ilerleyen kısımlarında senin için sosyopatlar ile psikopatlar arasındaki farka değindik.
Nedenleri Nelerdir?
Üzerine yapılan ilk araştırmalar, psikopatların genellikle ebeveyn-çocuk bağlanmasıyla ilgili sorunlar yaşamaları ile antisosyal davranışlar sergilediğini ileri sürmektedir. Duygusal yoksunluk, ebeveyn reddi ve sevgi eksikliğinin bir çocuğun psikopat olma riskini artırdığı düşünülüyordu.
Bunun yanı sıra, özelliklerin genetik, nörolojik değişiklikler, olumsuz ebeveynlik ve annenin doğum öncesi riskleri gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanması da muhtemeldir.
Araştırmalar, kötü muamele, istismar, güvensiz bağlanma ve bakıcılardan sık sık ayrılma gibi durumlar arasında çok güçlü bağlar olduğunu saptadı. Araştırmacılar, bu çocukluk sorunlarının güçlü bir şekilde antisosyal kişilik bozukluğuna neden olabileceğine inanmaktadır.
Öte yandan bir grup araştırmacı ise bunun tam tersi olabileceğini öne sürmektedir. Ciddi davranış sorunları olan çocuklar, davranışları nedeniyle bağlanma sorunları yaşayabilirler. Kötü davranışları, yetişkinleri onlardan uzaklaştırabilir.
Sonuç olarak, psikopati esas olarak genetik veya kalıtsal kökenli olduğu, özellikle beynin duygusal düzenleme ve dürtü kontrolünden sorumlu bölümlerinin az gelişmişliği ile ilgili olduğu genel olarak kabul edilmektedir.
Sık Görülen Psikopat Belirtileri
Davranış özellikleri kişiden kişiye büyük ölçüde değişebilir. Bazıları seks suçluları ve katiller olabilirken başarılı liderlerin de psikopatlar olduklarını görebiliriz. Aslında tüm belirtiler sözü geçen kişinin meslek, yaş ya da cinsiyet tanımına bağlı değildir.
Psikopatlar şiddet ve suç davranışı riskinin daha yüksek olduğu kişilerdir fakat bu durum, bahsedilen özelliklere sahip kişilerin şiddet suçluları olduğunu göstermez. Yapılan bir araştırma, genel nüfusun yaklaşık %29'unun bir veya daha fazla psikopatik özellik gösterdiğini, ancak yalnızca %0,6'sının psikopatların tanımına uymasının muhtemel olduğunu göstermektedir.
Psikopatların Özellikleri
Psikopat nedir, sorusunu cevaplayabilmek için ya da birini belirtilen tanımla ifade edebilmek için özellikleri bilmek en etkili yollardan biri olacaktır.
Özellikler çocuklukta ortaya çıkıp yaş ilerledikçe daha kötü bir hal alabilir. En yaygın özellikleri aşağıda belirtildiği gibidir:
Yüzeysel Çekicilik/Cazibe
Psikopatlar gerçekten inandığından ya da yapmak istediğinden ziyade, başkaları tarafından iyi karşılandığı için bir şeyler söyleme ya da yapmaya meyillidir. Bu davranış bazen "insanlara duymak istediklerini söylemek" olarak anılır.
Stimülasyon İhtiyacı
Psikopatlar heyecanı, sürekli hareket etmeyi severler ve sıklıkla "hızlı şeritte" yaşamak isterler. Kuralları çiğnemek hoşlarına gider. Bir şeyden kurtulmanın heyecanını yaşayabilirler ya da her an "yakalanabilecekleri" gerçeğinden bile keyif alabilirler. Sonuç olarak, psikopat nedir? Sıkıcı veya tekrarlayan görevlerle meşgul olmamak için mücadele eden, rutinlere karşı hoşgörüsüz olabilen kişilerdir.
Patolojik Yalan
Psikopatlar iyi görünmek ve beladan kurtulmak için yalan söyleme davranışında bulunurlar. Daha önceki yalanlarını örtmek için de yalan söylerler. Bu nedenle, bazen söylediklerini unuttukları için aynı hikâyeyi anlatmakta zorlanırlar.
Kendine En Yüksek Değeri Verme Duygusu
Psikopatlar kendileri hakkında şişirilmiş bir görüşe sahiptirler. Kendilerini her zaman, her konuda önemli ve haklı görürler. Psikopat nedir, kuralları kendi koyan ve koyulmuş kuralları tanımayan kimsedir.
Manipülatif
Psikopatlar diğer insanlara istediklerini yaptırmakta gerçekten iyidirler. Bir başkasının işlerini onlar için yapmasını sağlamak için yalan söylerken bir kişinin suçluluk duygusuyla usta bir şekilde oynayabilirler.
Pişmanlık Hissetmemek
Psikopat nedir? Davranışlarının diğer insanları nasıl etkilediğini umursamazlar. Birini inciten davranışları umursayamayabilirler. Kendi duyguları incindiğinde ise karşısındaki kişinin fazla tepki verdiğini söyleyebilirler. Sonuç olarak, insanlara acı çektirdikleri için suçluluk duymazlar. Aslında, genellikle davranışlarını rasyonalize ederler ve diğer insanları suçlarlar.
Sığ Etki
Psikopatlar duygularını belli etmezler -en azından gerçek olanları. Çoğu zaman soğuk ve duygusuz görünebilirler. Ancak onlara iyi hizmet edildiğinde, psikopatlar dramatik bir duygu gösterisi sergileyebilir. Bunlar genellikle kısa ömürlü ve oldukça sığdır.
Empati Eksikliği
Psikopat nedir? Bir başkasının nasıl korkmuş, üzgün veya endişeli hissedebileceğini anlamakta zorlanan kişidir. İnsanları okuyamadıkları için karşılarındaki kişinin duygu ve düşünceleri bir anlam ifade etmez. Böyle biri yakın bir arkadaş veya aile üyesi olsa bile, acı çeken insanlara karşı tamamen kayıtsızdır.
Parazit Yaşam Tarzı
Psikopatların neden para kazanamadıklarına dair hüzünlü hikâyeleri olabilir veya sıklıkla başkaları tarafından mağdur edildiklerini söyleyebilirler. Sonra maddi olarak onlara bağımlı olarak başkalarının nezaketinden yararlanırlar. Diğer kişilerin nasıl hissedeceğinden bağımsız olarak, alabilecekleri her şeyi elde etmek için insanları kullanırlar.
Davranışları Kontrol Edememek
Psikopat nedir? Kural tanımaz onlar!
Psikopatlar çoğu zaman kurallara, yasalara ve politikalara uymakta zorlanırlar. Kurallara uymaya başlasalar bile genellikle onlara uzun süre bağlı kalmazlar.
Cinselliğin özel ve kıymetli olmaması
Psikopatlar çevrelerindeki insanları umursamadıkları için, partnerlerini aldatma ihtimalleri her zaman çok yüksektir. Psikopat kişiler tanımadıkları kişilerle korunmasız cinsel ilişkiye girebilirler veya istediklerini elde etmenin bir yolu olarak seksi kullanabilirler. Seks, bir psikopat için duygusal veya sevgi dolu bir eylem değildir.
Erken Yaşta Davranış Problemleri
Psikopat kişilerin çoğu erken yaşta davranış sorunları gösterir. Hile yapabilir, okuldan kaçabilir, mülke zarar verebilir, maddeleri kötüye kullanabilir veya şiddet uygulayabilirler. Uygunsuz davranışları zamanla tırmanma eğilimindedir ve akranlarının yanlış davranışlarından daha ciddidir.
Gerçekçi, Uzun Vadeli Hedeflerin Eksikliği
Psikopatların amacı zengin veya ünlü olmak olabilir. Ancak çoğu zaman, bu şeylerin nasıl gerçekleştirileceği konusunda çok az fikirleri vardır. Bunun yerine, bir şekilde, oraya ulaşmak için çaba sarf etmeden istediklerini elde edeceklerinde ısrar ederler.
Dürtüsellik
Psikopat nedir? Olaylara hissettiklerine göre tepki verebilen kişiler olabilirler. Seçimlerinin potansiyel risklerini ve faydalarını düşünmek için zaman harcamazlar. Bunun yerine, hemen tatmin olmak ister. Bu nedenle, bir hevesle işi bırakabilir, bir ilişkiyi sonlandırabilir, yeni bir şehre taşınabilir veya yeni bir araba satın alabilirler.
Sorumsuzluk
Psikopatlar ister bir krediyi geri ödeme sözü versinler, ister bir sözleşme imzalasınlar, sözler onlar için hiçbir şey ifade etmez. Hayatlarındaki problemlerin sorumluluğunu kabul etmezler. Sorunlarını her zaman bir başkasının hatası olarak görürler. Sıklıkla kurban rolünü oynarlar ve başkalarının onlardan nasıl yararlandığına dair hikâyeler anlatmaktan zevk alırlar.
Birden Fazla Evlilik Yapma
Psikopatlar onlara iyi hizmet ettiği için biriyle evlenebilir. Örneğin, bir eşin gelirini harcamak veya borcunu başka biriyle paylaşmak isteyebilirler.
Suça Eğilimli Çok Yönlülük
Psikopatlar genellikle yasaları kendilerini engelleyen kısıtlamalar olarak görürler. Suçlu davranışları oldukça çeşitli olabilir. Elbette, hepsi hapse atılmaz. Bazıları gölgeli işlerde çalışabilir veya tutuklamaya yol açmayan etik olmayan uygulamalarda bulunabilir.
Koşullu Serbest Bırakmanın İptali
Psikopatların çoğu, hapisten çıktıklarında şartlı salıverilme kurallarına uymaz. Bir daha yakalanmayacaklarını düşünebilirler veya davranışlarını mazur göstermenin yollarını bulabilirler. Diğer insanları "yakalanmak" için suçlayabilirler.
Psikopati ve Sosyopati Arasındaki Derin Çizgiler
"Psikopati" ve "sosyopati" bazen eş anlamlı olarak kullanılabilirler. Ancak farklı anlamlara ve farklı özellik ve davranış kalıplarına sahiptirler. Psikopatların vicdanı yoktur ve başkaları için empati duymazlar. Psikopatik kişiler önemsiyormuş gibi yapabilirler, ancak çoğu zaman soğuk kalpli ve hatta suç davranışlarını örtbas etmek için normal bir görünüm sergilerler. Sosyopati ise yazımızda da bahsedeceğimiz gibi psikopatik belirtilerden biraz daha farklıdır.
Sosyopat nedir?
Sosyopat ve psikopat arasındaki fark şudur. Sosyopatlar eylemleri için sınırlı bir empati ve pişmanlık yaşayabilirler. Normal davranışları ve rutinleri sürdürmek için mücadele ederler ve dürtüsel ve aşırı duygusal olabilirler. Eylemlerinin yanlış olduğunu kabul edebilirler, ancak dürtüsel ve zararlı davranışlarını rasyonelleştirmenin yollarını bulabilirler.
Her ikisinin gelişiminde hem biyolojik hem de çevresel faktörlerin rol oynar. Sosyopatinin en önemli nedenleri, psikopati nedenlerinin aksine, çocuklukta yaşanan fiziksel veya duygusal istismar veya şiddetli travmadır.
Şiddet ve Psikopatlar
Psikopati nedir, dendiğinde aklımıza hemen şiddete eğilimli insanlar gelebilir. Bunun öncelikli nedeni, kişilerin duyarsızlıkları nedeniyle karşılarındaki insanları kolayca incitebilmeleridir.
Ancak psikopatik kişilerin tümü şiddet yanlısı değildir. Hatta bazıları iyi insan olarak kabul edilir. Araştırmalar, liderlik pozisyonlarına terfi etme olasılığı daha yüksek olan ve parmaklıklar ardında hizmet etme olasılığı daha düşük olan kişilerin "başarılı psikopatlar" olduğunu göstermiştir.
Onlar, vicdani özellikler gibi belirli özelliklerde daha üst sıralarda yer alabilir ve bu onların antisosyal kişilik dürtülerini ciddi suçlardan mahkûm olanlardan daha iyi yönetmelerine yardımcı olabilir.
Tedavisi Mümkün Müdür? Nasıl Olmalıdır?
Tedavi edilip edilemeyeceği yaygın olarak tartışılan bir konudur. Bazı araştırmacılar tedavinin yardımcı olmadığını bildirirken, diğerleri, belirli tedavilerin şiddet gibi belirli davranışları azaltabileceğini savunmaktadır.
Bilişsel davranışçı terapinin (CBT) bazı durumlarda etkili olabileceğini görülmüştür. Ancak hangi bilişsel yeniden yapılandırma stratejisinin en iyi sonucu verdiğini ve bunların belirli gruplar için nasıl kullanılacağını belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Psikopat Kadınların Özellikleri
Erkekler ve kadınlar, empati ve pişmanlık eksikliği ve diğer insanların haklarını ihlal etme örüntüsü gibi belirli antisosyal kişilik özellikleri paylaşırlar.
Yine de, başkalarını mağdur etme biçimleri farklıdır, kadınlar daha az şiddetli saldırganlık yöntemleri kullanırlar. Kadın özellikleri ve semptomları da değişebilir ve daha fazla dürtüsellik, sinirlilik ve sosyal ilgi içerebilir. Bu nedenle kadınların tedavisinde daha farklı bir yaklaşım gerekebilir.
Aşağıda psikopat bir kadını tespit etmenize yardımcı olabilecek 10 işaret bulunmaktadır:
- Kurbanlarıyla ilişki geliştirirler
- Dolaylı saldırganlık biçimleri kullanırlar
- Kurban kartını oynarlar
- Öfkelerini uzun süre tutamazlar
- İstediklerini elde etmek için aldatıcı taktikler kullanırlar
- Kabul isterler ama ilişkilerini sabotaj ederler
- Sırları ve kişisel bilgileri kullanırlar
- Kirli işlerini başkalarına yaptırırlar
- Duygusal olarak kararsızdırlar
- Rol yapmada iyidirler
Kaynaklar
What is a Psychopath?, verywellmind.com, 2022
Psychopath: Meaning, Signs, and vs. Sociopath, healthline.com, 2022
Psychopathy, Psyhology Today, 2022
Martens, W. H. J. (2014). The Hidden Suffering of the Psychopath. Psychiatric Times
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders
