Toplumsal uyum sorunu yaşayan ve başkalarına düşünmeden zarar verebilen insanlarla karşılaştın mı? Zarar veren kişinin soğukkanlılığı ve suçluluk duymaması bir akıl hastalığı göstergesi olabilir mi?
Gerçekte sosyopat ne demek, sosyopat nedir, belirtileri nelerdir, kimlere sosyopat denir?
Merak ettiğin her şey Terappin Blog’da!
Sosyopat Nedir?
Sosyopat ne demek; 1930’lu yıllarda psikolog G.E. Partridge tarafından ortaya atılan terim, “topluma uyum sağlayamama hastası” anlamına gelmektedir. Anti sosyal kişilik bozukluğudur.
Bu bozukluğa sahip bireyler kuralları çiğneme, anlık kararlar alma ve çevrelerindeki insanlara vicdan azabı duymadan zarar verme eğiliminde olurlar.
Sosyopatlar, insanları kontrol etmek için tehlikeli akıl oyunlarına başvurabilirler. Etkilemek ve kandırmak için çok hızlı ve ustaca yalan söyleme eğilimleri vardır. Kısa sürede çevrelerindekileri manipüle edebilirler.
Onların etki alanlarına girmemek ve oyunlarını fark etmek oldukça zordur.
Bu insanlar zeki midir?
Bu özelliklere sahip birinin genellikle bizden daha zeki olabileceğini düşünmüş olabilirsin. Fakat araştırmalar gösteriyor ki bu insanlar aslında daha zeki değiller.
Sosyopat kişilerin empati yetenekleri düşüktür. Amaçlarına ulaşmak için her şeyi yaparlar ve diğer insanları önemsemezler çünkü çok soğukkanlıdırlar.
Başlıca Çeşitleri Nelerdir?
Sosyopatlık iki gruba ayrılır: Birincil ve ikincil.
Birincil sosyopati genellikle doğuştan vardır, diğeri ise çocuk istismarı veya ihmali gibi çevresel faktörler nedeniyle gelişebilir.
Her ikisi de başkaları için empatiden yoksun olmaları bakımından benzerdir, ancak bazı özellikler farklıdır.
Birincil sosyopati, şiddet içeren davranışlara daha yatkındır, düşük düzeyde kaygı ve duygusal tepkiselliğe sahiptir ve fiziksel olarak saldırgan olma eğilimindedir.
İkincil sosyopati, birincil gruba ait kişilerden daha yüksek bir IQ'ya sahip olabilir. Ancak, sosyal zayıflığının yanı sıra yüksek düzeyde yetkilendirme sorunları olan orta veya üst sınıf aile geçmişine de sahip olabilirler.
Sosyopatik Kişilik Özellikleri Nelerdir?
Antisosyal kişilik bozukluğu olan kişilerin amaçları nedir, ne düşünürler, duygu hissederler mi?
Bu sorunların cevapları sıkça aratılıyor. Amaçları, düşünceleri, duyguları birçok değişkene göre farklılık gösterebilir.
Antisosyal kişilik bozukluğu, kişinin herhangi bir pişmanlık duymadan başkalarının haklarını manipüle etmesi, sömürmesi veya ihlal etmesidir. Sosyopat kişilik özellikleri, sosyopat nedir sorusu ile sıkça aratılıyor.
Sosyopat kişilik özellikleri olarak görülebilecek özellikler şunlardır:
- Kendilerini insanlardan üstün görürler, kibirlidirler
- Empati yapamazlar. Bu yüzden insanlara acımadan zarar verebilirler
- Her türlü fiziksel ve sosyal ilişkiden kaçınırlar
- Çekici, karizmatik ve merak uyandıran tipler olarak tanımlanırlar
- Yaptıkları olumsuzluklardan suçluluk duymazlar ve özür dilemezler
- Şiddete karşı duyarsızlaşmışlardır
- Materyalist ve hoşgörüsüzlerdir.
Onları Nasıl Daha İyi Tanırım?
Sosyopat nedir, sorusunu en iyi şekilde anlayabilmek için böyle olan insanların kişilik özelliklerini, zayıf ve güçlü yanlarını iyi bilmek gerekir. Böylece onları daha iyi tanır, bu durumu gözlemlediğin biri olduğunda bir uzman desteğine başvurabilirsin.
Bir kişinin, bu kişilik bozukluğuna sahip olup olmadığı ancak profesyonel bir psikolog tarafından tespit edilebilir. Bir ruh sağlığı uzmanı derinlemesine bir görüşme yapmadan teşhis koyamaz.
Sosyopat nedir, hangi belirtileri gösterir? İşte onlardan birkaçı:
- Uyarılmaya ve risk almaya aşırı ihtiyaç
- Sosyal durumlarda kendilerini iyi sunma yeteneği
- Eksik olduklarında bile yetenekleri veya bilgileri hakkında yüksek derecede güven
- Potansiyel olarak tehlikeli durumlara (örneğin hapis veya yoksulluk) rağmen kaygı eksikliği
Bir Sosyopatın Zayıflığı Nedir?
Sosyopatik kişilikler hakkında daha çok şey öğrendikçe, onların zayıf noktalarını belirlemek daha kolay hale gelir. Bunlardan bazıları, o kişinin üzerindeki gücünü zayıflatmanı sağlayabilir.
Hangi zayıflıklar sosyopat nedir sorusunun cevabı olabilir bakalım:
Düşük özgüvene sahiptirler
Bu genellikle yüksek bir öz önem duygusuyla maskelenir. Her durumda kendilerini diğer insanlardan üstün görmeye çalışabilirler.
Ancak bunu yapmaya çalıştıkları bir durumda aslında bunun düşük özgüveni maskelemek için kullanıldığının farkında olarak yapılan baskının etkisinden uzaklaşabilirsin.
Kolayca sıkılırlar
Bu özellikleri başladıkları işi bitirememelerine neden olur. Kendileri için sürekli yeni uğraşlar bulmaya çalışırlar.
Stresi iyi yönetemezler
Zor duygu ve durumlarla başa çıkmakta iyi değillerdir.
Heyecana ihtiyaç duyarlar
Eğer heyecan duydukları herhangi bir şey ile meşgul olurlarsa kimseyi rahatsız etmeden o işin coşkusunu belli bir süre yaşayabilirler.
Kırılgan bir egoları vardır
Kendilerini küçük veya önemsiz hissettiren her şeye ve herkese muhtemelen öfkeyle tepki vereceklerdir. Ancak, daha fazla kaosa yol açacağından, bu güç mücadelesine kapılmamak önemlidir. Bu onların en zayıf yanlarından biridir.
Bu nedenle, egolarına zarar verecek söz ve davranışlardan kaçınılmalıdır.
Dürtüsel insanlardır
Sosyopatlar genellikle sonuçlarını düşünmeden bir şeyler yaparlar. Eylemlerinin olası sonuçları hakkında düşünmelerini sağlayabilirsen, eyleme geçme olasılıkları daha düşük olabilir.
İzlerini gizleme konusunda pek iyi değillerdir
Sosyopatlar genellikle yanlış bir üstünlük duygusuna sahiptir ve her şeyden paçayı sıyırabileceklerine inanırlar. Yanlış bir şey yaptıklarını kanıtlayabilirsen, muhtemelen öfkeyle tepki vereceklerdir.
Ancak, yaptıkları şeylerle ilgili de mutlaka bir iz bırakırlar. Aslında bu onların eylemlerini anlamını ve sakince yaklaşmanı kolaylaştırır.
Nedenleri Nelerdir?
Pek çok uzman sosyopatlığın genetik faktörlerden çok çevresel faktörler nedeniyle oluştuğunu öne sürmektedir.
Evet, beynin kimyasalları ve genetik model çok önemli bir rol oynayabilir. Ancak daha da önemlisi kişinin ailesi, travmaları ve yetiştirilme şekildir. Hatta fazla kilo alımı gibi gündelik hayata dair her türlü problem de durumun tetikleyicisi olabilir.
Örneğin, doğdukları an annelerinden ya da onlarla ilgilenen kişilerden yeterli ve doğru ilgiyi görmeyen çocuklar bu hastalığa yatkın olurlar. Kendilerini ancak kendilerinin koruyabileceği bilinci ile büyürler.
İstismar, tecavüz, taciz, şiddet gibi durumlara maruz kalmış çocuklar da kendi içsel çatışmalarını yönetmek ve yine kendilerini koruma bilinci ile anti sosyal kişilik bozukluğu özellikleri geliştirebilirler.
Bunun yanı sıra, travmalar beynin frontal lobuna zarar verdiği için demans gibi hastalıklar yaşanabilir ki bu da büyük bir tetikleyicidir.
Sosyopat ile Psikopat Arasındaki Fark Var Mıdır?
Gündelik hayatta bu kelimeleri sıkça duyuyorsun. Ancak, gerçekten ne anlama geldiğini biliyor musun?
Birçok uzman bu iki hastalığın benzer özellikler gösterdiğini söylemektedir. Her iki hastalığa sahip kimseler de yanlış ve doğru yapmazlar, yargılama yetenekleri zayıftır.
Aynı zamanda diğer insanları anlamazlar ve onların duygu ve düşüncelerine önem vermezler.
Ama belirgin farkları da vardır. Aşağıda belirtilen farkların yanı sıra, psikopat ve sosyopat farkını daha iyi anlaman için Psikopat Nedir, Belirtileri Nelerdir? başlıklı yazımızı okuyabilirsin.
Vicdanları Var Mıdır?
İkisi arasındaki en temel fark vicdandır.
Psikopatlar vicdan yoksunudur. Paranı çalmak için sana yalan söylerler ve bunun sonucunda hiçbir ahlaki kaygı hissetmezler ama hissediyormuş gibi görünürler.
Çevrelerindeki insanların olaylara verdikleri tepkileri çok iyi gözlemlerler ve daha sonra kendi yaptıkları öğrenilmesin diye gözlemledikleri insanlar gibi tepkiler verirler.
Sosyopat nedir? Sosyopatlar, yapılanın yanlış olduğunu bilen ama suçluluk hissetmeyen kişilerdir. Empati yetenekleri zayıf olduğu için de zarar vermekten kendilerini alıkoyamazlar.
Her Zaman Şiddete Eğilimli Değillerdir
Pek çok televizyon programında, dizi ve filmlerde her iki gruptaki insanların da şiddete eğilimli olduğu gösterilir. Fakat gerçek hayatta büyük bir kesim böyle olsa da, şiddet eğilimi olmayanlar da vardır.
İstediklerini elde etmek için şiddet yerine manipülasyon tekniklerini kullanırlar.
Soğukkanlı Psikopatlar, Fevri Sosyopatlar
Bir psikopatı tanımak kolay değildir. Güler yüzlü, etkileyici ve zeki görünebilirler. Seninle çok ilgili gibi görünür ama aslında seni hiç umursamazlar.
Sosyopatlar ise plan yapmakta ve oyun oynamak da daha zayıftır. Her zaman başkalarını suçlarlar ve yaptıkları hataların bir bahanesi vardır.
Uzmanların çoğu onları “fevri” kimseler olarak tanımlar. Diğer insanları nasıl etkileyeceğini düşünmeden ani kararlar alarak hareket ederler.
Zihinsel Farklılıklar
Psikopat bireylerin beyinleri diğer insanlarınki gibi değildir. Başka birinin acısıyla özdeşleşmesini zorlaştıracak fiziksel farklar vardır.
Bunun yanı sıra, kan, yaralanma ve ölüm gibi olaylar gördüklerinde kalp atışları ve nefesleri hızlanmaz ya da terlemezler. Korkusuz ve son derece sakindirler.
Sosyopat Nedir, Belirtileri Nelerdir?
Standart bir belirtiler listesi yoktur, ancak belirti ve semptomları, başkalarını görmezden gelmenin kalıcı bir modelini içerir.
Örneğin:
- Sosyal normları ve yasaları görmezden gelmek veya okulda veya işte kuralları çiğnemek, sosyal sınırları aşmak, çalmak, başkalarını takip etmek ve taciz etmek ve mülke zarar vermek
- Sahte kimlikler kullanmak ve kişisel kazanç için başkalarını manipüle etmek de dâhil olmak üzere sahtekarlık ve aldatma
- Dürtüleri kontrol etmede ve geleceği planlamada veya sonuçlarını düşünmeden hareket etmede zorluk
- Başkalarıyla sık sık kavgalar veya fiziksel çatışmalar da dahil olmak üzere saldırgan veya ağırlaştırılmış davranış
- Kişisel güvenliği veya başkalarının güvenliğini dikkate almamak
- İşe gelme, görevleri yerine getirme veya kira ve faturaları ödeme dâhil olmak üzere sorumlulukları yönetmede zorluk
- Suçluluk veya pişmanlık ya da başkalarını olumsuz etkileyen eylemleri haklı çıkarma eğilimi çok azdır ya da hiç yoktur
Çocuklarda ve Gençlerde Belirtiler
Çocuklar için bu teşhis kolay kolay konulmaz çünkü çocuklar çevrelerindeki insanların davranışlarını taklit ederek büyür ve öğrenirler. Bu yüzden de kişilikleri sürekli değişir.
Eğer diğer çocuklara göre büyük farklılıklar gözlemleniyorsa bir anti sosyal davranış bozukluğu teşhisi konabilir.
Gençlerde ise 15 yaşında tespit edilebilir. Bir genç kontrolsüz belirtiler gösteriyorsa (örneğin: hayvanlara zarar vermek, sürekli yalan söylemek, sebepsiz yere mala ve mülke zarar vermek ya da kuralları çiğnemek) kişilik bozukluğu yaşıyor demektir.
Tedavi Yöntemleri
Kişilik bozukluğuna sahip insanlar davranışlarıyla ilgili herhangi bir sorunu her zaman fark etmezler, bu nedenle genellikle profesyonel destek almayı düşünmezler.
Bir mahkeme emri veya kişisel veya profesyonel yaşamlarında biri tarafından istenirse bir terapistle çalışmayı seçebilirler.
İş amirleri, aile üyeleri ve romantik partnerler, örneğin dürtüsellik ve saldırgan patlamalara eğilim gibi özellikleri fark edebilir ve profesyonel destek önerebilirler.
Psikoterapi
Terapi, bir terapistle zararlı veya saldırgan davranışlara yol açabilecek düşünceler ve duygular hakkında konuşmayı içerir. Ayrıca öfke yönetimi taktikleri veya madde kullanımına yönelik tedaviyi de içerebilir.
Potansiyel olarak faydalı yaklaşımlar şunları içerir:
- Bilişsel davranışçı terapi
- Zihinselleştirme temelli terapi
- Demokratik terapötik topluluklar
- Acil durum yönetimi
İlaç tedavisi
Bir doktor veya psikiyatrist, aşağıdakiler gibi durumla ilişkili semptomlar için ilaç önerebilir:
- Saldırganlık için birinci basamak tedavi olarak risperidon (Risperdal) gibi antipsikotikler
- Saldırganlığın tedavisine yardımcı olmak için fluoksetin (Prozac) gibi SSRI antidepresanlar veya lityum gibi duygudurum düzenleyiciler
- Dürtüselliği azaltmaya yardımcı olmak için karbamazepin (Tegretol) gibi antikonvülsanlar
Sıkça Sorulan Sorular
1. Yüksek işlevli sosyopat nedir?
Bu hastalığa sahip bir birey zeki, adli suçlara bulaşmayan ve sosyalleşebilen bir yapıda ise işlevselliği yüksek demektir.
2. Narsist sosyopat nedir?
Daimi olarak övgüye ihtiyaç duyan ve kendilerine abartılı şekilde önem veren kimselerdir. Eleştiriye ve insanların gözünde olumsuz bir imajda kalmaya tahammül edemezler.
3. Bu kişiler evlenebilir mi?
Evet, evlenebilirler. Hatta iş yerlerinde, arkadaş gruplarında, toplantılar da en çok tercih edilen tiplerdir. Çünkü kelimelerle çok iyi oynar, insanları etkilemenin yollarını bilirler. Dominanttırlar ve manipüle edici özelliklere sahiptirler. Bu davranışlar onları çekici kılar.
KAYNAKÇA
What It Actually Means to Be a ‘Sociopath', Healthline, 2021
What Is a Sociopaths Weakness: When to Strike on It., Mantra Care, 2023
Antisocial Personality Disorder - Symptoms and Causes., Mayo Clinic, 2019
How to Spot a Narcissistic Sociopath., verywell Mind, 2022
Sociopath Treatment: Can a Sociopath Change?, HealthyPlace, 2021
