Çevrendeki insanlardan, arkadaşlarından veya ailenden uzakta durmak, kendine ait bir alanın ve zamanın olmasını istediğin oldu mu hiç?
Veya tüm bu isteklerin tam tersini istedin mi?
Bu isteklerin sonucunda çevrendeki insanlar seni soğuk veya yapışkan olmakla suçladı mı?
Bu yazımızda tam da bu noktada yani “kişisel alan nedir” üzerinde duracağız.
İnsanların neden kişisel alana ihtiyacı var?
Sınırlarını insanları kırmadan ve üzmeden nasıl çekersin ve korursun?
İlişkilerde kişisel alanın önemi nedir?
Hadi gelin, bu soruların cevabına hep beraber bakalım.
Psikolojide Kişisel Alan Nedir?
Bir kişinin kişisel alan olarak düşündüğü şey diğerinden farklı olabilir. Sosyal kaygısı olan kişiler, yakın teması sürdürmekte zorlanabilirler. Ancak aşırı dışa dönük olanlar için bu durum tam tersi olabilir.
Bireyin kiminle olduğu da kişisel alanı etkileyebilir. Muhtemelen en iyi arkadaşının yanındayken bir yabancının yanında olduğu zamandan daha fazla rahat olacaksın.
Bu faktörler, başkalarıyla olan ilişkimizin ve ruh sağlığımızın kişisel alanı etkileyebileceğini düşündürmektedir.
Kişisel Alan Nedir?
En aşık çiftlerin çoğunda bile birlikte çok fazla zaman geçirmenin kesinlikle mümkün olmadığını ve biraz kendi kendine zaman geçirmenin herkes için bir öncelik olması gerektiğini biliyoruz.
Kişilerarası alan sabit bir oran değildir. Ailen gibi gerçekten iyi tanıdığın insanların etrafında bir kişisel mesafe olması oldukça normaldir.
Bu normal sınır arkadaş çevrende genişlerken, iş hayatında daha da genişleyebilir veya tam tersi olabilir. Çünkü kişisel alan, her insanın rahat ve huzurlu hissetmesi için kendi bedeni ile diğer insanlar arasında ihtiyaç duyduğu mesafedir.
Kendi Alanınızın Sınırlarını Çizmek Bir Seçim Midir?
Bir bebekle ilgili güzel bir şey, yüzünü doğrudan onun yüzüne koyup onu öpmene aldırış etmemeleridir.
Bunun nedeni, henüz kendi kişisel alan balonlarını oluşturmamış olmalarıdır. Kişisel alan baloncuklarımız 3-4 yaşları arasında oluşmaya başlar ve ergenlik çağına geldiğimizde sabit bir boyuta ulaşır.
Kişisel alan nedir sorusunun cevabına baktığımıza göre bu baloncukların nasıl oluştuğuna bakabiliriz!
Bilim adamları, bu alanların, sosyal ve kültürel olarak inşa edildiklerini doğruladılar. Ancak aynı zamanda beynimizin amigdala adı verilen bölümünün de yardımıyla oluşurlar.
Amigdala, beynimizin korku hisseden ve güvenliğimize yönelik bir tehdit algılandığında harekete geçen kısmıdır.
Daniel Kennedy ve meslektaşları Nature dergisinde baloncukların amigdala tarafından oluşturulduğunu doğrulayan bir makale yazdılar. Amigdalasında hasar olan ve sonuç olarak kişisel alanı olmayan bir kadın gözlemlediler.
Ayrıca otistik bireylerin beynin amigdalasında kusurlar olduğunu, bu nedenle uygun kişisel alan sınırlarını bilmekte güçlük çektiklerini açıkladılar.
Kişisel alan nedir sorusuna basit bir cevap vermek gerekirse eğer; birinden veya birilerinden uzak durma isteği yakınlıktan korktuğumuz için beynimizin biz farkında olmadan arka planda çalışması olarak yorumlanır.
Kişisel alan nedir; kısaca ifade etmek gerekirse eğer; bir kişiyi çevreleyen, kendilerini güvende ve tehditten uzak hissettikleri fiziksel alanı ifade eder.
Ve bu konuda kesin olan bir şey var.
Hepimizin kişisel bir alanı veya kendimizi güvende hissettiğimiz alanı çevreleyen ve bu kişisel alana yönelik herhangi bir tehdidin bizi rahatsız edeceği fiziksel alanımız vardır. Bazıları kişisel alanları kişisel baloncukları olarak adlandırabilir.
İletişimde Kişisel Alan Nedir?
Genellikle başkalarıyla konuşurken, sırayla konuşmak ve diğeriyle uygun bir mesafeyi korumak gibi söylenmemiş kurallar vardır. Karşındaki kişiyle yakın veya samimi bir ilişkin olduğunda, konuşma sırasında yakınlığını koruyabilirsin.
Ancak, yakın olmadığın veya hoşlanmadığın bir yabancıyla konuşurken mesafe korunabilir.
Zamanla, ilişki değiştikçe kişisel alan değişebilir.
Kişisel alan nedir; bizim “rahatlık alanımızdır”. İhlal edildiğinde, genellikle kendimizi rahatsız hissetmeye başlarız.
İnsanlar, kişisel alanlarının ihlal edilmesi durumunda fiziksel olarak geri çekilmenin yanı sıra sözlü iletişim yoluyla da kendilerini koruma eğilimindedirler.
Bu durumda, sözlü ifadeler, jestler, mimikler ve tonlama gibi faktörler de kişisel alan algısını etkiler.
Örneğin, biri bir diğerinin üstüne yüksek sesle bağırdığında, bu davranış kişisel alanın ihlal edilmesi olarak algılanabilir ve kişinin kendini savunması için fiziksel olarak geri çekilmesine neden olabilir. Bu nedenle, iletişim kurarken kişisel alanın ihlal edilmemesine dikkat etmek önemlidir.
Ayrıca, kişisel alanın korunmasının kültüre ve duruma göre değişebileceği de unutulmamalıdır. Örneğin, bazı kültürlerde insanlar daha yakın mesafelerde konuşabilirken, bazı kültürlerde daha geniş bir mesafe tercih edilebilir.
Kişisel Alan ve Bireysel Farklılıklar
Hatırlayacağın gibi, bir kişinin kendini rahat hissettiği kişisel alan kişiden kişiye değişebilir, ancak bu farklılıklara hangi faktörler neden olur?
Edward Hall (1963), alanı nasıl kullandığımızın ve deneyimlerimizin ve kültürümüzün kişisel alanı nasıl etkilediğinin incelenmesi olan proksemik terimini icat etti.
Alan, birkaç faktörün kişisel alanı etkilediğini vurgular. Bu farklılıkları anlamak, insanların varlığımızı anlamalarına ve başkalarını rahatsız etmemesini sağlamalarına yardımcı olabilir.
Bu faktörlerden bazıları hakkında daha fazla bilgi edinmek için derinlemesine inceleyelim!
Kültürlerin Özel Alanlara Etkisi
Kişisel alan nedir sorusunun cevabında kesin olan başka bir şey de, kişisel baloncuklarımızın boyutunun büyük ölçüde kültürel geçmişimize bağlı olmasıdır.
Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki insanlar, İspanya’daki insanlardan daha geniş bir kişisel alana sahiptir.
Peki neden kişisel alanlarımız var ve bunlar neden kültürler arasında farklı? Türkiye’deki kişisel alan nedir, nasıl anlaşılmaktadır?
Hadi, gelin bu soruların cevabına hep birlikte bakalım. Rahat ettiğimiz kişisel alan, kültürel farklılıklardan etkilenebilir.
Batı toplumuna genellikle bireysel toplum denir. Bireyci bir toplum, kolektif topluluk yerine kendi ihtiyaçlarına öncelik veren ülkelerdeki insanlar tarafından karakterize edilir. Genellikle bağımsızdırlar.
Batı ülkelerinde, insanlar genellikle yabancılardan nispeten uzak dururlar ve yeni birini selamlarken genellikle el sıkışma kullanılır.
Oysa Hindistan gibi yoğun nüfuslu ülkelerde, yabancılarla temas halindeyken bile yakın olmak yaygındır ve onları rahatsız hissettirmeyebilir. Bunun arkasındaki mantık, kişisel alan için yer olmaması nedeniyle başkalarına yakın durmanın yaygın bir şey olmasıdır.
Türkiye’deki Kişisel Alan Nedir, Nasıl Anlaşılmaktadır?
Türkiye'deki kişisel alan, genellikle diğer Akdeniz ülkeleri gibi, daha az bir mesafe içeren ve fiziksel temasta daha sıcak bir yakınlık içeren bir kültürden kaynaklanır. Bu nedenle, özellikle aile üyeleri ve arkadaşlar arasında, insanlar genellikle birbirlerine daha yakın dururlar ve fiziksel dokunma daha yaygındır.
Ancak, yabancılar veya tanımadıklar için, kişisel alan daha büyük bir ölçüde korunabilir. Özellikle büyük şehirlerde, yabancılar arasındaki mesafe daha büyük olabilir ve fiziksel temas daha sınırlı olabilir. Ayrıca, iş yerlerinde veya resmi ortamlarda, mesafe daha büyük bir ölçüde korunabilir.
Bununla birlikte, kişisel alanın ne kadar korunduğu ve ne kadar yakınlık kabul edildiği, insanların yaşadığı bölge, yaş, sosyo-ekonomik statü, cinsiyet ve kültürel arka plan gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir.
Statü Farklılıkları
Çalışanlar, iş yerindeki hierarşik yapıya bağlı olarak farklı mesafeleri tercih ederler. Bir çalışanın, patronunun kişisel alanını ihlal etmesi, düşük statüsü nedeniyle hoş karşılanmaz. Ancak, bir patronun çalışanının kişisel alanına girmesi, onun yüksek statüsü nedeniyle kabul edilebilir olarak değerlendirilebilir.
Araştırmalar, kişisel alanın ihlali konusunda farklılık gösteren cinsiyetlerin yanı sıra statü farklılıklarının da önemli olduğunu göstermiştir. Örneğin, yüksek statülü bir erkeğin, kadınların kişisel alanını daha fazla ihlal ettiği bulunmuştur. Bu bulgular, işyerindeki hiyerarşik yapı ve statü farklılıklarının kişisel alan tercihlerini etkilediğini göstermektedir.
Örneğin, zorbalar, başkalarının kişisel alanını ihlal etmenin ve algılanan daha yüksek statülerini göstermek ve sürdürmek için kullanılabilecek korku aşılamanın bir biçimi olan diğer insanların yüzlerine girmeye çalışabilir.
Cinsiyet Farklılıkları
Araştırmalar, genel olarak kadınların erkeklere kıyasla daha az mesafeyle daha yakın temasta olduğunu göstermektedir. Bu farklılığın biyolojik nedenleri olduğu gibi, toplumsal faktörlerin de etkisi olabilir. Erkeklerin daha çok psikolojik ve fiziksel mesafeyi tercih ettiği iddiası, toplumun algı ve beklentilerinden kaynaklanabilir. Öte yandan, kadınların korku nedeniyle daha fazla mesafeyi korumayı tercih ettiği öne sürülebilir.
Cinsiyet farklılıklarının, farklı yaş grupları ve durumlar gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebileceği unutulmamalıdır. İlişkilerde kişisel alanın önemi, kişilerin rahatlığı ve güvenlikleri açısından büyük önem taşır.
Proksemik Çalışması
Kişisel alan nedir sorusunun ardından artık biri için kişisel alanın diğerinden ne kadar farklı olabileceğini anladığımıza göre, Edward Hall’un önerdiği farklı kişisel alan türleri hakkında bilgi edinelim.
Kişisel Alan Türleri
Kişisel alan nedir sorusunun ardından türlerine geçebiliriz.
Halls proksemik üzerine yaptığı araştırmada, dört tür kişisel alan (kişiler arası alan) tanımlar:
Mahrem Alan
İki kişi arasındaki mesafe genellikle yaklaşık 15 ila 45 santimetredir. Yakın mesafe, yakın bir ilişkiniz olduğunu ve her ikisinin de rahat olduğunu gösterir. Bu tür kişisel alan örnekleri, insanların sarılması, öpüşmesi ve dokunmasıdır.
Kişisel Alan
Tutulan mesafe genellikle 45 ila 120 santimetre arasındadır. Kişisel mesafe genellikle konuşurken veya yakın arkadaşlarımız ve ailemiz gibi bir şekilde yakın ilişki içinde olduğumuz kişilerin huzurunda ortaya çıkar.
Sosyal Alan
Tipik olarak, mesafe 1,2 ila 3,5 metre arasında değişir. Bu bağlamda sosyal alan, tanıdıklarla buluşurken koruduğunuz mesafeyi ifade eder.
İnsanlar, kurye gibi hiç tanımadıkları biriyle tanışırken 1,2 metrelik mesafeyi koruyabilirler. Ancak, önceki okullarından bir arkadaşla buluşurken daha yakın bir mesafe bırakın.
Kamusal Alan
İki kişi arasındaki mesafenin 3,5 ila 7,5 metre arasında olduğu zamandır. Sınıf arkadaşlarınıza sunum yapmak gibi topluluk önünde konuşma etkinlikleri yaparken toplum içinde mesafe yaygın bir durumdur.
Peki ama ya ikili ve romantik ilişkilerimiz?
Romantik İlişkilerde Kişisel Alanın Önemi: Bir ilişkide kişisel alana öncelik vermenin 5 yolu
1. Seni en mutlu eden şeyleri yapmak için zaman ayırabilirsin
Her şeyden önce, kendini kontrol et. Eskiden zevk aldığın ve arka plana atılan hobilerin var mı? Karantinada bitireceğim dediğin o tutkulu projen suya mı düştü? Öyleyse, bunları tek başına yapmaya öncelik vermelisin.
Uzmanlar, “Partnerinizle randevu gecelerinizi planlarken, yapmak istediğiniz şeyler için de zaman ayırın” diyor.
2. Nasıl hissettiğini anlamaya çalışmalı ve bunu partnerinle paylaşmalısın
Bir evlilik ve aile terapisti ve seksolog olan PhD Jenni Skyler, “Duygularınızın ve ihtiyaçlarınızın farkında olmak kilit bir parçadır” diyor.
“Kendi iç dünyanızla konuşun, böylece diğer kişi eleştirildiğini düşünmez veya yanlış bir şey yapmış gibi hissedemez.”.
Kendini ifade ederken konuşmalarında ben dili ve sen dili kurallarına dikkat etmeye gayret gösterebilirsin .
Bunun yerine, nasıl hissettiğin konusunda doğrudan olmalı ve onu açık bir şekilde anlatmalısın.
Örneğin: “Seni seviyorum ve tek başıma rahatlamak için olmak için biraz alana ihtiyacım olduğunu fark ediyorum” veya “Seni seviyorum, ama gerçekten sahilde oturup kitabımı okumak istiyorum.”
Skyler, bu ifadelerle “ihtiyaçlarınızın sahipliğini fark ederek bunları kendiniz karşılıyorsunuz” diye ekliyor.
3. “Kendime zaman ayırmanın” tek başına zaman anlamına gelmesi gerekmediğini bilmelisin
“Kendine ayırdığın zaman”, arkadaşlarını ve aileni de kapsayabilir. Bu, nasıl yapmayı seçersen seç, harcamak için ayırdığın zamanındır.
İster yakın bir arkadaşınla kahve içmek, ister başka bir şehirde yaşayan kardeşini ziyaret etmek için bir hafta sonu gezisi olsun, enerjini toplamak için başka insanlarla zaman geçirmeye hakkın vardır.
“İnsanlar ‘ben zamanı’nın kendi başlarına harcanan zaman olduğunu varsayar, ancak bu, ilişkinizin ihtiyaçlarına odaklanmak yerine senin ihtiyaçlarına öncelik vermek için harcanan zamandır”.
“Belki de bu, sosyal ihtiyaçlarını karşılamanın bir yolu olarak diğer insanlarla vakit geçirmektir. Partnerin, tüm sosyal deneyimin olamaz.”
4. Partnerinin de biraz özel alan isteyebileceğini unutma
Bir ilişkide biraz kişisel alana ihtiyacın olduğunu düşünüyorsan, eşinin de benzer şekilde hissedebileceğini bilin. Bunu göz önünde bulundurarak, yalnız kalmaya ihtiyaç duyma konusunda sohbet ettiğinizde onlara da nasıl hissettiklerini sorun. Aksi halde sağlıklı olan ilişkiniz toksik bir ilişkiye doğru evrilebilir.
5. “Kendime zaman ayırmayı” bir savunma mekanizması olarak kullanmaktan sakınmak
Biraz yalnız kalmak istemek tamamen normal ve sağlıklı olsa da, Dr. Skyler oldukça fazla yalnız kalmak istemenin ve “yanlış” nedenlerle kırmızı bayrak olabileceği konusunda uyarıyor.
“Yalnızlık ve kendi kendine bağlantı kurmak için ‘ben zamanı’ istemekle, korkutucu hissettiren yakınlıktan kendinizi korumak için geri çekilmek olan ‘ben zamanı’ istemek arasında bir fark var.”.
“‘Kendime zamanımı' çok fazla kullanmak savunma mekanizması olabilir, bu yüzden kendine ‘Kendime zamanımı fazla mı kullanıyorum?’, İnsanlarla bağlantı kurmaktan korktuğum için mi?’ diye sormaktan kaçınmayın.
Kaynakça:
American Psychological Association. (2010). Publication manual of the American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/14383-000
Hall, E. T. (1966). The hidden dimension. Anchor Books.
Knapp, M. L., & Hall, J. A. (2010). Nonverbal communication in human interaction (7th ed.). Wadsworth.
Sommer, R. (1959). Studies in personal space. Sociometry, 22(3), 247–260. https://doi.org/10.2307/2785776
Sommer, R. (1969). Personal space: The behavioral basis of design. Prentice-Hall.
