Bazen yaptıkların ve söylediklerin örtüşmeyebilir. Yüzleşmekten, o an içinden geçenleri söylemekten kaçınabilirsin. Duygu ve düşüncelerinin dışa vurumu etkisiz ve olumsuz şekilde gerçekleşebilir.
Bunların tümü pasif agresif davranışlar olarak adlandırılır. Tanımlaması zor olabilir, iyileştirmesi zaman alabilir ama çözümsüz değildir.
Pasif agresif ne demek? Pasif agresif kişilik bozukluğu nedir?
Pasif Agresif Ne Demek?
Amerikan Psikoloji Derneği'ne (APA) göre, pasif agresif davranış bozukluğu, "kendine ve başkalarına karşı kararsızlığın, altta yatan olumsuzluğun, etkisiz bir şekilde ifade edildiği ve bu durumun uzun süre devam ettiği bir kişilik bozukluğudur". Yani, kronik ve genellikle esnek olmayan bir davranış biçimidir.
Yine APA tanımına göre, "kararsızlık", bir kişinin kendisine veya bir duruma, olaya veya kişiye karşı çelişkili duygu veya tutumlara sahip olması anlamına gelir. Başka bir deyişle, pasif agresif bir kişi, bir teklifini, davetini olumlu hatta coşkulu bir şekilde karşılamasına rağmen buna uyma konusunda oldukça isteksiz davranıp erteleyebilir ya da iptal edebilir.
Bu kişiler, olumsuz düşüncelerini ve duygularını doğrudan söylemek yerine pasif veya dolaylı olarak anlatmayı tercih ederler. Tüm hüsranlarına ve üzüntülerine rağmen çok neşeli ve tarafsız davranabilirler.
İşler daha da garipleşmeye başladı değil mi? Pasif agresif kişilik bozukluğu detaylarına yakından bakalım.
Birinin Size Karşı Pasif-Agresif Şekilde Davrandığını Nasıl Anlarsınız?
Aslında pasif agresif davranışlar belli bir dereceye kadar hayatın bir parçasıdır. Örneğin, iş yerinde yaşadığın bir problemi müdürünle ya da iş arkadaşlarınla paylaşmaktan çekinebilirsin. İşini kaybetme korkusu ya da arkadaşlıklarının bozulma ihtimali seni yüzleşmekten alıkoyabilir.
Bu yüzden, dolaylı davranışlarla anlatmaya çalışabilirsin. Görevleri erteleyebilirsin ya da verimsiz çalışabilirsin. Fakat bu tutumun uzun süreli çözümsüzlüğü ve seyri bir kişilik bozukluğu olan pasif agresif bir tavır içinde olmana neden olabilir.
Bahsedildiği üzere pasif agresif davranış kendini çok farklı şekillerde gösterebilir. Birinin isteksizliği ya da mutsuzluğu onu pasif agresif kişilik olarak tanımlamamız için yetersiz kalabilir.
Pasif agresif kişilik bozukluğu hakkında daha geniş bir kavrama için aşağıdakilerden kaçını böyle davrandığını düşündüğün birinde gözlemliyorsun, düşün.
- Kendilerinden daha yüksek mevkide olan herkese karşı son derece saygılı davranırlar ancak verilen görevlere karşı oldukça öfkelidirler
- Verilen görevleri zamanında bitirmezler
- Sürekli teşekkür ederler ve minnet duygularını dile getirirler
- Olumsuz bir bakış açıları vardır
- Dış desteğe çok ihtiyaç duyarlar
- Hem çok yakın davranırlar hem de isteksizlerdir
- Genelde seslerini yükseltmezler
- Çok kırılıp alınsalar bile bunu karşı tarafa göstermemeye çalışırlar
- Önce diretirler, sonra kabul ederler ama bulundukları hiçbir ortamdan keyif almayabilirler
Son derece değişken olan ve taban tabana zıt şekilde sergilenen bu davranışların tümü ilişkilerin ve iletişimin temelini derinden sarsabilir. Eğer bahsedilen pasif agresif davranışlardan birini ya da birkaçını uzun süredir gözlemliyorsan, profesyonel bir yardım almak için zaman kaybetmemelisin.
Pasif Agresif Davranış Örnekleri
Pasif agresif ne demek adım adım daha iyi kavrıyoruz. Pasif agresif kişilik özelliğine sahip kimselerin davranışları çok yönlü ve değişkendir.
Pasif agresif davranış şekillerinin neler olduğunu örneklendirelim.
İltifatlar
Pasif agresif kişilik davranışları örtüktür. Duygu ve düşüncelerini doğrudan ifade etmezler. Bunun yerine karşıdaki insanı kırabilecek ya da kafa karıştırabilecek şekilde anlatırlar. Üslupları her ne kadar ılımlı görünse de sözlerinde her zaman bir iğneleme vardır.
Örneğin, “nihayet kendine uygun birini bulmuşsun.” Bu cümle olumlu gibi görünse de bir önceki birlikteliğin onaylanmadığını, sürekli yanlış insanlarla birlikte olunduğunu ifade eder.
Bu iltifatlar öyle örtülü ve olumlu bir şekilde edilebilir ki sen karşındakinin niyetini çok sonra anlayabilirsin.
İğneleyici Sözler ve Şakalar
Genelde olumsuz duygularını şaka ve iğneleyici sözlerle maskelemeyi tercih ederler. Mesela o gün coşkuyla yaptığın bir aktivite için “ay ne kadar da seviyormuşsun, harika birisin hep böyle tutkulu olduğun şeyleri yap” gibi bir yaklaşımla gelebilirler.
Bu bütünüyle kafa karıştırıcı bir tutumdur.
Dolaylı Yoldan Reddetme
Çoğu zaman “hayır” diyemezler. Bunun yerine istek ve talepleri karşılamaz ya da ertelerler. Örneğin, eşine yarın kargoları alır mısın ya da bu kıyafetleri kuru temizlemeye verir misin dedin, günler geçti ama hala yapmadı.
Eğer bunun gerçekten tembellik ya da unutkanlık gibi sebepten kaynaklandığını düşünüyorsan sorun yok, ancak uzun süreli ve reddedici bir tutum halinde ilerliyorsa pasif agresif davranış örneğidir.
Sessiz Kalma: "Stonewalling" ve "Ghosting"
Karşı tarafın kesin olarak cevap beklediği durumlarda sessiz kalmak pasif agresif davranış göstergesidir. Bu iki amaçla yapılır: Anlaşmaya varılamayacak bir tartışma ise kaçmak ya da sessiz bir direnç ve reddediş göstermek.
Bahaneler
Hiç çevrendeki birinin sürekli olarak hasta olduğunu ya da bir işi çıktığını gözlemledin mi? Hele ki sorumluluk alması gereken zamanlarda bu durumlar tekrar ediyorsa kesinlikle bahanelere dayalı bir direnç mekanizmasıdır. Bahanelere dayalı direnç mekanizması pasif agresif kişilik bozukluğu örneğidir.
İstenmeyen Yorumlar ve Tavsiyeler
Bu kişiler genellikle yaş, fiziksel görünüm ve ilişkiler hakkında yorum yaparlar. Bu yorumlar karşıdaki insanın benlik saygısını zedelemek ve manipüle etmek için yapılır. Örneğin, pasif agresif kişi “ben olsam bunları giymezdim.” “Sen bugün az mı uyudun, ne kadar yorgun görünüyorsun.” gibi iğneleyici ama yumuşak cümleler kullanır.
İş Hayatında
Pasif agresif ne demek, en iyi gözlemleyebileceğin yerler çalışma alanındır. Öfke ve kızgınlıklarını doğrudan dile getirmeyen kimseler işi sabote etmek, geciktirmek ya da yokuşa sürmek gibi eylemlerle bu duygu ve düşüncelerini dışa vurmaya çalışırlar.
Tanıdık geldi mi?
Pasif agresif kişi ile başa çıkabilmek için öncelikle sabırlı olmak gerekiyor. Pasif agresif bir bireyin kendi için geliştirdiği savunma mekanizması içinde sessizlik, çelişki, öfke ve saldırganlık vardır.
Bu nedenle kimi zaman hareketlerini anlaman zaman alabilir. Sezinlediğin olumsuzlukların geçici olduğunu düşünebilirsin. Bu yüzden, pasif agresif kişilik bozukluğu olduğunu düşündüğün birine sabırla ve yüksek bir dikkatle yaklaşmamız gerekir.
İkili İlişkilerde
İkili ilişkilerimiz ister romantik olsun ister aile ilişkisi bambaşka dinamiklere sahiptir. Bu yüzden ikili ilişkilerdeki pasif agresif davranış örneği çok çeşitli olabilir.
Birkaç adımda göstergelerin neler olduğuna göz atalım. Pasif agresif kişilik aşağıda belirtilen adımları içerebilir ama bunlarla sınırlı değildir.
- Dolaylı düşmanlık belirtileri göstermek (İğneleyici iltifat etmek gibi)
- Arkadaşlardan ve sevgiliden göz temasından kasıtlı olarak kaçınmak
- Asık suratlı davranışlar sergilemek (örneğin somurtmak veya karamsar görünmek)
- Sessiz muameleyi başkalarını rahatsız etmenin bir yolu olarak kullanmak
- Zayıf iletişim (veya hiç iletişim kuramama)
- Gerekli görevleri tamamlayamama
- Toplantılara veya aile etkinliklerine kasıtlı olarak geç kalma
- Kişinin kendi duyguları veya eylemleri için başkalarını suçlaması
- Yetersizlik hissi veya düşük benlik saygısı duyguları yaşamak
- Nedenini açıklamadan başkalarına karşı soğuk veya kinci davranmak
- Kişisel bir talihsizlik hakkında aşırı derecede şikâyet etmek veya yeterince değerlendirilmemek
- Otoriteyi küçümseme veya eleştirme
Eğer eşinde, yakın bir arkadaşında ya da aile bireylerinle kurduğun herhangi bir ikili diyalogda belirtilen göstergelerden birkaçını kronik ve keskin bir şekilde gözlemliyorsan hemen pasif agresif kişilik özelliklerine sahip bu yakının için bir uzman desteğine başvurmalısınız.
Pasif Agresif Davranışın Nedenleri
Çocukluk ve ergenlik döneminde, başkalarına, özellikle de otoritelere karşı orta düzeyde bir direnç gösterilir, doğal olarak bu zaman içinde ilerler ve gelişir ve zamanla azalma eğilimindedir de.
Yukarda belirttiğimiz tüm göstergelere rağmen pasif agresif kişilik bozukluğu tek ve kesin bir nedene bağlanamaz.
Aşağıda belirtilen durumlar pasif agresif kişilik gelişimine neden olmaktadır.
- Genetik
- Küfürlü bir ortamda veya madde bağımlılığının olduğu yerde büyümek
- Öfke veya olumsuz duyguları veya karşıt düşünce veya duyguları ifade ettiği için çocukken cezalandırılmak
- Çocukluk döneminde kendini nasıl savunacağını öğrenememiş olmak
- Çocuğun ebeveynleri, bakıcıları veya öğretmenleri gibi otorite figürleriyle olan ilişkisinde aksamalar
Bazı insanlar, aşağıdakiler gibi başka bir akıl/ruh sağlığı durumuna ek olarak pasif agresif kişilik bozukluğu yaşayabilirler:
- Anksiyete bozuklukları
- İntihar düşünceleri veya davranışı
- Madde bağımlılığı
- Şizofreni
- Bipolar bozukluk
- Öğrenme veya dikkat bozuklukları
- Narsistik kişilik bozukluğu
Erken Çocukluk Deneyimleri
Çocukluk döneminin hepimiz için ne kadar önemli olduğu biliriz. Bizi şekillendiren bu dönemde maruz kaldığımız olumsuzluklar ilerleyen yaşlarımızda ön göremediğimiz problemlere neden olabilir. Örneğin, bu dönemde duyguların doğrudan ifade edilememesi ya da cesaretin kırılması ergenlik ve yetişkinlik döneminde davranış bozuklukları yaşamamıza neden olabilir.
Böyle bir ortamda yetişen çocuk için istek ve ihtiyaçlar önemini kaybedebilir. Dahası kurallara itaatsizlik, sert ve adaletsiz bir tavır sergilemelerine neden olabilir. Özellikle otoriter ve bağımlılıkları olan ebeveynlerle büyüyen çocuklar pasif agresif kişilik bozukluğu geliştirmeye oldukça meyillidirler.
Reddedilme Korkusu
Pasif agresif ne demek, en iyi şekilde anlamak için çocukluk döneminde anne baba ile olan ilişki ve yetişkinlik döneminde romantik partnerle kurulan ilişkinin incelenmesi gerekir. Eğer bu dönemlerde ihtiyaçlara karşılık bulunmazsa ya da yanlış şekilde karşılanırsa ilerleyen yaşlarda zorlayıcı tutumlara neden olabilir.
En kötüsü ise reddedilme kaygısı ile diğerlerinin mutluluğunu kendi mutluluklarının üstünde tutabilirler.
Yüzleşmekten Kaçınma
Bazılarımız için duygularımızı açıkça ifade etmek kolay değildir. Kendimizi savunamadığımız, sınırlarımızı çizemediğimiz zamanlar yaşayabiliriz.
Gerçek duygularımızı yansıttığımızda ya da tartışmaya başladığımızda karşımızdakini kaybetme endişesi yaşayabiliriz. Elbette ki hepimizin deneyimlediği bu duygu herkes için pasif agresif davranış örneği değildir. Ne zaman ne kadar süre ile ve ne şekillerde meydana geldiği çok önemlidir.
Ruh Sağlığı
Depresyon, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, anksiyete gibi durumlar bu pasif agresif kişilik bozukluğu yaşanmasına neden olabilirler. Bunun yanı sıra, ruh halimizi etkileyen sarsıcı travmalar, olumsuz ilişkiler de oldukça etkilidir.
Durumsal Faktörler
Aslında pasif agresif bir meyil olmasa bile, bazı durumlarda böyle davranmaya itebilir. Örneğin, saldırganlığın normal algılandığı bir toplulukta gizli öfke yaşanabilir.
Ya da düşüncelerin dile getirilemediği bir toplantıda iş aksatma ya da isteksizlik gibi dönütler olabilir.
Pasif Agresif Kişilere Karşı Nasıl Davranmalısın?
Birçok insan pasif agresif ne demek, acaba davranışları buna örnek olabilir mi farkında bile değildir. Tavırları onlara "normal" gelebilir. Birinin duygularını incitmekten kaçınmanın veya işini kaybetmek gibi kötü bir şeyin olmasını önlemenin en iyi yolunun bu olduğunu düşünebilirler. Belli bir noktaya kadar böyle düşünmekte haklı da olabilirler ancak eğer bu bir davranış kalıbı ise, o zaman bir problemdir.
Bir arkadaşının, aile üyesinin veya meslektaşının etkisiz saldırganlığı seni rahatsız ediyorsa, davranışlarını "pasif-agresif" olarak etiketlemeden, ne istediğini veya neye ihtiyacın olduğunu doğrudan söylemeyi tercih etmelisin.
"Ben" ifadelerini kullanmak yardımcı olabilir. Örneğin, "Toplantılara düzenli olarak geç gelmemeye özen gösterir misin? Geç kaldığında bunun senin için önemli olmadığını düşünüyorum. Lütfen bundan sonra dakik olmaya çalışır mısın?" Net davranmak karşındaki kişiye de nasıl davranacağını gösterebilir.
Davranışlarında bir gelişme görmeden önce bu kişiye ihtiyaçlarını söylemeye devam etmen gerekebilir. Davranış değişmezse, bir terapistin tavsiyesini almayı denemelisin.
Bir terapist, duruma nasıl katkıda bulunabileceğini anlamana yardımcı olabilir. Gelecekteki etkileşimleri geliştirmek, iletişim becerilerinizi iyileştirmek için destek olabilir. Ayrıca ilişkiden uzaklaşma zamanının gelip gelmediğine karar vermene yardımcı da olabilirler.
Nasıl Teşhis Edilir?
Aslında pasif agresif kişilik bozukluğu, gerçek bir tıbbi durum olmadığı için onu teşhis etmenin belirli bir yolu yoktur.
Ancak, ruh sağlığı koşullarına aşina olan bir psikiyatrist, psikolog veya doktor, insanların yıkıcı davranışlarını ve çarpık düşünce kalıplarını belirlemelerine ve bunları düzeltmelerine yardımcı olabilir.
Sağlık uzmanları, bu davranış bozukluğu ile birlikte mevcut olabilecek diğer ruh sağlığı durumlarını belirlemek veya teşhis etmek için değerlendirme araçlarını da kullanabilir.
Bunu yaparken, bir bireyi daha iyi anlamak için sorular sorabilir veya anketler kullanabilirler. İşte ölçütlerden bazıları:
- Algılanan genel kişilik özellikleri ve davranışları
- Günlük yaşam etkileşimlerinin ve ilişkilerinin veya rollerinin karakterizasyonu
- Duygusal farkındalık düzeyi
- Geçmiş veya şimdiki kişilerarası çatışmalar
- Umutsuzluk duyguları
- İntihar düşünceleri
- Ruh sağlığı koşullarının kişisel veya aile öyküsü
- Madde kullanımı veya kötüye kullanımı
- İş yeri veya okul gibi günlük yaşamda işlev görme yeteneği
- Sağlıklı ilişkiler kurma ve sürdürme becerisi
- Kişilerarası davranışlara duyarlılık
- Kişilerarası değerler
- Sosyal biliş veya farkındalık
Tedavi Yöntemleri
Pasif agresif davranış ile teşhis edilebilir bir akıl sağlığı durumu arasında bir ilişki varsa, sağlık uzmanları genellikle bunu bir terapi ve ilaç kombinasyonu kullanarak etkili bir şekilde tedavi edebilir.
Sağlık uzmanlarının pasif agresif kişilik bozukluğu ile ilişkili yaygın durumları tedavi etmek için tipik olarak kullandıkları tedaviler ve ilaçlar şunları içerir:
- Anksiyete ilaçları
- Dikkat eksikliği ilaçları
- Ruh hali düzenleyicileri
- Antipsikotikler
- Bilişsel davranışçı terapi
- Zarar azaltma tedavisi
- Yatan hasta veya toplum temelli madde kötüye kullanımı programları
- Akran desteği veya grup terapisi
Diğer kişilik bozuklukları dahil olmak üzere diğer ruh sağlığı durumlarını tedavi etmek için kullanılan terapiler de tedavisinde faydalı olabilir. Tedavi sırasında psikiyatristler, psikologlar veya danışmanlar, insanların olumsuz duygusal ve davranışsal kalıplarını nasıl tanımlayacaklarını ve ele alacaklarını öğrenmelerine ve böylece etkisini azaltmalarına yardımcı olabilir.
Tedavinin temel hedefleri şunlardır:
- Öz-şefkat yeterlilik ve benlik saygısını artırmak
- Bir kişinin öfke gibi olumsuz duyguları ifade etme yeteneğini geliştirmek
- Doğrudan çatışmaya etkili bir şekilde dahil olma becerisini geliştirmek
- Başkalarına, özellikle iktidarda olanlara veya daha şanslı sayılanlara karşı tarafsız duygular geliştirmek
- Kendisi, başkaları ve kişilerarası ilişkiler hakkında daha gerçekçi beklentiler oluşturmak
- Olumsuz duyguları veya algıları ele alma ve onlar hakkında daha nesnel veya tarafsız düşünmenin yollarını öğrenme
- Buna bağlı gelişmiş olan potansiyel nedenlerin belirlenmesi ve bunların nasıl ele alınacağını veya bunlardan nasıl ilerleneceğini belirlemeye çalışmak
- Geçmiş kişilerarası çatışmaları etkili bir şekilde ele alma ve çözme
- Kendini kontrol duygusunu geliştirmek ve umutsuzluk duygularını azaltmak
- İntihar düşüncelerini ortadan kaldırmak veya azaltmak
Neler Öğrendik?
Pasif agresif davranışlar, insanların olumsuz düşünce ve duygularını, söyledikleri veya yaptıklarıyla çelişiyor gibi görünen şekillerde, ustaca ifade etmelerine neden olur.
Bunun için özel bir tedavi yoktur. Bununla birlikte, bir psikolog veya danışman, çoğu zaman insanların bu çelişkili davranış ve eylemleri belirleme, ele alma ve bunlara katılmayı bırakma yollarını öğrenmelerine yardımcı olabilir.
Belirtilen durumda olabileceğini düşünen kişiler en kısa zamanda bir sağlık uzmanına başvurmalıdır. Örneğin, bir danışman veya psikiyatrla çalışmak, daha tatmin edici bir hayattan zevk almalarını sağlayacak güvenli ve etkili başa çıkma stratejileri geliştirmelerine yardımcı olabilir.
Önemle belirtiyoruz ki pasif saldırganlık bir akıl hastalığı değildir. Ancak akıl sağlığı sorunları olan kişiler bu şekilde davranabilir. Kişisel ve profesyonel ilişkilerine zarar verebilir. Bu nedenle, davranışlarına, duygularına ve düşüncelerine olumlu katkı sağlayacak bir destek alman çok kritiktir.
KAYNAKÇA
What Is Passive-Aggressive Behavior?, WebMD, 2019
What Is Passive-aggressive Personality Disorder? , MEDICALNEWSTODAY, 2020
How to spot the five major signs of passive-aggressive behaviour, The Wave Clinic, 2021
Passive-aggressive behavior: What are the red flags?, Mayo Clinic, 2021
