“Kımıldamaksızın bakıyordu kendi kendine şaşkın şaşkın…
Bilmeden kendini arzuluyor, severken onu kendini seviyor, isterken kendini istiyordu, içini yakan ateşi tutuşturan da kendiydi.”
Latin şairi Ovidius, narsist kişilik bozukluğu nedir, yüzyıllar önce böyle anlatmış bize.
Yunan Mitolojisinden günümüze kadar uzanan “kendine hayran olma” hali aslında içten içe hissedilen değersizlikten ve travmalarımızdan kaynaklanıyor.
Bakalım derinlerde neler saklı.
Narsist kişilik bozukluğu nedir, gerçekte narsist ne demek hepsini aşağıda okuyabilirsin.
Hadi gel başlayalım!
Narsist Kelimesi Ne Anlama Gelir ve Narsist Kişilik Bozukluğu Nedir?
Yunan mitolojisinin kahramanlarından olan Narkisoss’un hikâyesini hemen hemen hepimiz biliriz. Kahramanımız ancak kendi yüzünü görmezse yaşayabilecektir. Bir gün, bir su birikintisinden su içerken kendi yüzünü görür, şaşar, seyreder ve âşık olur. Bu halden kendini bir türlü alamayan Narsis, hissizleşir, dünyaya gözlerini yumar ve bulunduğu yere köklenir, çiçek açar.
Narsist ne demek?
Narsist kişilik bozukluğu bir kişinin etrafındakilerin ihtiyaçlarını görmezden gelmesine neden olacak kadar aşırı derecede kendisiyle ilgilenmesi, kendine olan hayranlığıdır.
Herkes ara sıra böyle davranışlar sergileyebilirken, gerçek narsistler genelde başkalarını veya onların duygularını önemsemezler.
Ayrıca davranışlarının diğer insanlar üzerindeki etkisini de anlamazlar. Bu durumun bir kişilik bozukluğu olmasının nedeni de budur.
Belirtileri gösteren insanlar çok çekici ve karizmatik olabilirler. Özellikle ilişkilerde hemen olumsuz davranışlar göstermezler. Onlar, genellikle etraflarını egolarını besleyen insanlarla çevrelemekten hoşlanırlar. Kendileriyle ilgili fikirlerini pekiştirmek için yüzeysel de olsa ilişkiler kurarlar.
Narsist Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Her insanın yaşam dinamiği farklıdır. Bu nedenle tek bir tavrımızdan bir teşhis koymak çok da doğru olmaz. Narsist nedir, en uygun şekilde tanımlayabilmek için narsist kişilik bozukluğu belirtilerine, nedenlerine ve türlerine de bakmak gerekir.
Öncelikle belirtilerinin neler olduğunu inceleyelim. Semptomların çeşitliliği ve şiddeti kişiden kişiye değişse de yaygın olarak görülen narsist kişilik bozukluğu belirtileri şunlardır:
- Makul olmayan bir şekilde yüksek bir öz-önem duygusuna sahip olmak; kendine karşı sürekli ve aşırı bir hayranlık duymak
- Ayrıcalıkları ve özel muameleyi hak ettiğini düşünmek
- Başarılar olmadan bile üstün olarak tanınmayı beklemek
- Başarıların ve yeteneklerin olduğundan daha büyük görünmesini sağlamak
- Başarı, güç, güzellik veya mükemmel eş hakkındaki fantezilerle meşgul olmak
- Başkalarından üstün olduklarına ve yalnızca eşit derecede olan özel insanlarla zaman geçirebileceklerine veya onlar tarafından anlaşılabileceklerine inanmak
- Önemli olmadığını düşündükleri insanlara karşı eleştirel olmak ve onlara tepeden bakmak
- Özel iyilikler beklemek ve diğer insanlardan istediklerini sorgulamadan yapmalarını ummak
- İstediklerini elde etmek için diğer insanlardan yararlanmak
- Başkalarının ihtiyaçlarını ve duygularını tanıma konusundaki yetersizlik veya isteksizlik
- Başkalarını kıskanmak ve başkalarının onları kıskandığına inanmak
- Kibirli davranmak, çok övünmek
- Her şeyin en iyisine, örneğin en iyi arabaya veya ofise sahip olmakta ısrarcı olmak
Narsist Ne Demek ve Onları Ne Zorlar?
Narisist kişilik bozukluğu sahipleri aslında eleştiri olarak gördükleri her şeyi ele almakta zorlanırlar. Özellikle aşağıdaki durumları deneyimlediklerinde son derece öfkeli ve gergin olabilirler:
- Özel bir takdir veya muamele görmediklerinde sabırsız veya öfkeli olurlar
- Başkalarıyla etkileşime girerken büyük sorunlar yaşarlar ve kolayca önemsiz hissederler
- Öfkeyle veya hor görerek tepki verirler ve kendilerini üstün göstermek için diğer insanları küçümsemeye çalışırlar
- Duygularını ve davranışlarını yönetmekte zorlanırlar
- Stresle başa çıkma ve değişime uyum sağlama konusunda büyük sorunlar yaşarlar
- Başarısız olabilecekleri durumlardan geri çekilirler veya bunlardan kaçınırlar
- Mükemmelliğin gerisinde kaldıkları için depresif ve karamsar hissederler
- Gizli güvensizlik, utanç, aşağılanma ve başarısızlık olarak açığa çıkma korkusu yaşarlar
Narsist Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
Aslında neyin neden olduğu tam olarak bilinmemektedir. Nedeni muhtemelen iç içe geçmiş birkaç farklı faktörden kaynaklanabilir.
Narsist kişilik bozukluğu aşağıdakilerle bağlantılı olabilir:
- Çevre
Çocuğun gerçek deneyimleri ve başarılarıyla uyuşmayan çok fazla hayranlık veya çok fazla eleştiri içeren ebeveyn-çocuk ilişkileri.
- Genetik
Belirli kişilik özellikleri gibi kalıtsal özelliklerin nesiller boyu aktarılması
- Nörobiyoloji
Beyin ile davranış ve düşünme arasındaki bağlantının örtüşmemesi
Komplikasyonları Nelerdir?
Belirtilen narsist kişilik bozukluğu komplikasyonları ve bununla birlikte ortaya çıkabilecek diğer durumlar şunlardır:
- İlişki zorlukları
- İşte veya okulda sorunlar
- Depresyon ve kaygı
- Diğer kişilik bozuklukları
- Anoreksiya adı verilen, yeme bozukluğu
- Fiziksel sağlık sorunları
- Uyuşturucu veya alkol kötüye kullanımı
- İntihar düşünceleri veya davranışı
Narsist Kişilik Bozukluğu Türleri
Kendine hayran olma davranışının altına düşebileceği iki farklı narsist kişilik bozukluğu türü vardır. İki türün ortak özellikleri olabilir, ancak farklı çocukluk deneyimlerinden kaynaklanırlar. İki tip aynı zamanda insanlara ilişkilerde davranacakları farklı yolları da doğrudan ya da dolaylı şekilde gösterirler.
- Görkemli Olanlar
Bu davranışa sahip kişiler, büyük olasılıkla, çocukluk döneminde diğerlerinden üstün veya üstünmüş gibi muamele görenlerdir. Bu beklentiler yetişkin olduklarında onları takip edebilir. Övünme ve elitist olma eğiliminde olurlar.
Büyüklenmeci narsisizm baskın ve kendi önemlerini abartan kimselerdir. Kendilerine çok güvenirler ve herhangi bir konuda hassas değillerdir.
- Hassas Olanlar
Bu davranış genellikle çocuklukta ihmal veya istismarın sonucudur. Bu davranışa sahip kişiler çok daha hassastır. Narsisistik davranış, onları yetersizlik duygularına karşı korumaya yardımcı olur. Başkalarından aşağı ve üstün hissetmek arasında gidip gelseler de, başkaları onlara özelmiş gibi davranmadıklarında alıngan veya endişeli hissederler.
- Komünal Olanlar
Komünaller kendilerini fedakar olarak görme eğilimindedirler ve adaleti derinden önemsediklerini iddia ederler. Kendilerini başkalarına destekleyici ve özverili olarak sunarlar. Bununla birlikte, davranışları, sosyal güç arzusu ve üstünlük veya yetki duygusu tarafından motive edilir. Bu nedenle, eylemleri her zaman inançlarıyla uyuşmaz.
- Antagonistik Olanlar
Komünallerin aksine, uzlaşmaz narsistler, sosyal etkileşimlere oldukça rekabetçi bir yaklaşım benimserler. Her durumun bir "kaybeden" ve "kazanan" olduğuna inanarak genellikle sıfır toplamlı düşünme sergilerler. Bu dünya görüşü, saldırgan ve düşmanca olmalarına yol açar. Başkalarını küçük düşürmekte hızlı, affetmek konusunda yavaş veya isteksiz olabilirler.
- Kötü Huylu Olanlar
Kötü huylu olan, narsist kişilik bozukluğunun daha yıkıcı bir biçimi olabilir. Narsisizmin tipik belirtilerine ek olarak, kötü huylu biri saldırgan, paranoyak veya sadist olabilir - diğer insanların acısından zevk alabilir. Başkalarının haklarını veya güvenliğini hiçe sayarak antisosyal davranışlar sergileme eğilimindedirler.
Tanısı Nasıl Konulur?
Narsist ne demek, bahsettiğimiz belirtilere göre bir tanı koymak mümkün gibi görünse de bu kişilik bozukluğunun tanımlamasının psikologlar ve psikiyatrlar tarafından yapılması gerekir.
Yukarıda belirtilenleri kendinde ya da yakınlarından birinde gözlemliyorsan mutlaka bir uzmana danışmalısın.
Narsist olup olmadığını nasıl anlarsın? Uzmanlar nasıl teşhiş koyar?
Biliyoruz ki bu hepimiz için çok zor ama kendini bir an bile olsa tüm zihin oyunlarından uzak bir şekilde dışardan bir gözmüş gibi izleyebilir misin?
Kendi öykünü kendinden en şeffaf haliyle dinleyebilir misin?
- Kimsenin cümlesini tamamlamasına izin vermeden kendim anlatmak istiyorum
- Her ne olursa olsun konuyu kendime çevirebilirim
- Karşımdaki insanların ne anlattıklarıyla çok da ilgilenmem
- Kuralları ve sosyal normları sevmem
Ben kendime bir teşhis koyamadım, bilemiyorum gerçekten böyle mi? Uzmanlar bu işe ne der?
Hikâyesi alınan danışanın, görüşmeler sırasında tavırlarını incelerler. Bahsedilen özellikleri sergileyip sergilemediğine bakılır. Nasıl ve ne şiddete semptomların yaşandığı gözlemlenir. Daha sonra, danışa özel bireysel tedavi yöntemleri ile tedaviye başlanır.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Narsist nedir, diye sorulduğunda tedavisi olmayan bir kişilik bozukluğuymuş gibi düşünmemek gerekir. İnsana nasıl ki kendini sevmek öğretiliyorsa, bunun da sınırlarının neler olduğu öğretilebilir. Bunun için en uygun yöntem psikoterapi olarak da adlandırılan konuşma terapisidir. Depresyon gibi başka zihinsel sağlık durumlarınız varsa, ilaçlar tedavine dâhil edilebilir.
Psikoterapi
Bu kişilik bozukluğunun tedavisi, psikoterapi merkezlidir. Psikoterapi sana şu konularda yardımcı olabilir:
- Başkalarıyla daha iyi ilişki kurmayı öğretmeyi hedefler, böylece ilişkilerin daha yakın, daha keyifli ve daha ödüllendirici olur
- Duygularının nedenlerini ve seni rekabet etmeye, başkalarına güvenmemeye ve başkalarından ve muhtemelen kendinden hoşlanmamaya iten şeyin ne olduğunu anlamana yardımcı olur
- Odak noktası, sorumluluğu kabul etmene ve sorumluluk almayı öğrenmene yardımcı olmaktır
- Gerçek kişisel ilişkileri kabul etmeni ve sürdürmeni kolaylaştırır
- Gerçek yeteneklerini, becerilerini ve potansiyelini tanır ve kabul edersin, böylece eleştiriye veya başarısızlıklara tahammül edebilirsin
- Duygularını anlama ve yönetme becerini arttırmak için destekler
- Benlik saygınla ilgili sorunları nasıl ele alacağını anlamana ve öğrenmene yardımcı olur
- Gerçekçi olmayan hedefler istemek yerine ulaşabileceğin hedefler belirlemeyi ve kabul etmeyi öğretir
Terapi, stres veya kriz zamanlarını yönetmene yardımcı olmak için kısa vadede etkili sonuçlar almanı sağlayabilir. Çoğu zaman, aile üyelerini veya dostlarını da terapiye dâhil etmek yardımcı olabilir.
Yaşam Tarzı ve Ev İlaçları ile Tedavi
Tedavi konusunda daha mesafeli davranabilir veya gereksiz olduğunu düşünebilirsin. Bu kişilik bozukluğunun doğası, terapinin zaman ayırmaya ve dikkat etmeye değmeyeceği hissine kapılmana neden olabilir ve bırakmak isteyebilirsin.
Yine de şunlar önemlidir:
- Aklını yeni fikirlere açık tutmak. Tedavinin ödüllerine odaklanmak
- Tedavi planını düzenli takip etmek. Planlanmış terapi seanslarına katıl ve belirtilen ilaçları al. Unutma, bu zor bir iş olabilir ve ara sıra aksilikler yaşayabilirsin. Günün sonunda kazanan sen olacaksın.
- Alkol veya uyuşturucu kötüye kullanımı veya diğer ruhsal sağlık sorunları için tedavi almalısın. Bağımlılık, depresyon, kaygı ve stres, duygusal acı ve sağlıksız davranış döngüsüne yol açabilir.
- Hedeflerine odaklanmalısın. Hedeflerini aklında tutarak ve zarar görmüş ilişkileri onarmak ve hayatından daha memnun olmak için çalışabileceğini kendine hatırlatarak motive kalmaya çalış.
Kendimi Tedavi Sürecine Nasıl Hazırlarım?
Ne yapabilirsin?
Eğer bu durumla ilgili bir tedaviye başlamak istiyorsan ve nasıl başlayacağını bilmiyorsan randevundan önce şunların bir listesini yapabilirsin:
- Hangi tür olayların seni kızdırdığını veya üzdüğünü belirlemene yardımcı olması için, sahip olduğun herhangi bir semptom ve ne kadar süredir bu belirtilere sahip olduğunu yazabilirsin
- Geçmişindeki travmatik olaylar ve mevcut önemli stres etkenleri dâhil olmak üzere önemli kişisel bilgileri mutlaka not edebilirsin.
- Sahip olduğun diğer fiziksel veya zihinsel/ruhsal sağlık durumları dahil olmak üzere tıbbi bilgilerini ekleyebilirsin
- Almakta olduğun ilaçlar, vitaminler, otlar veya diğer takviyeler ve dozlarını not edin ve uzmanına randevudan önce bildirmelisin
- Randevundan en iyi şekilde yararlanabilmen için ruh sağlığı danışanına sorman gereken ve merak ettiğin sorular varsa listeleyebilirsin
Uzman Bir Psikolog ya da Psikiyatrdan Neler Beklemeyelim?
Danışmanına sorman gereken bazı temel sorular şunları içerir:
- Sizce semptomlarıma ne sebep olabilir?
- Tedavinin hedefleri nelerdir?
- Hangi tedavilerin benim için etkili olma olasılığı en yüksektir?
- Sizce tedavi ile yaşam kalitem hangi yönlerden iyileşebilir?
- Terapi seanslarına ne sıklıkla ve ne kadar süreyle ihtiyacım olacak?
- Aile veya grup terapisi benim durumumda yardımcı olur mu?
- Belirtilerime yardımcı olabilecek ilaçlar var mı?
- Başka sağlık sorunlarım var. Bunları birlikte en iyi nasıl yönetebilirim?
Narsist Kişilik Bozuklğu Olan Birisi İle İlişki Mümkün mü?
Bir narsistle ilişki yaşamak kesinlikle mümkündür ama duygusal ve psikolojik olarak yorucu olacaktır. Onlar, partnerlerini duygusal - ve bazen gerçek - bir kum torbası olarak kullanarak, partnerlerinin tüm hayatını ve ruhunu yorabilirler.
Hangi sorunlarla karşılaşabilirsin bir bakalım.
- Gerçekten seni sevip sevmediğini anlamakta zorluk çekebilirsin
Bu kişiler ilk başta seni aşkla bombalayarak kendilerine bağlarlar. Ancak arzlarının devam edeceğinden emin olduklarında maskeleri kaymaya başlar ve gerçek benliklerini ortaya çıkarırlar. Ancak hakaretleri ve tacizleri aralıklı sevgiyle keserler, kurbanın direndiği şey de budur.
Ancak kurban, kendine aşık bir tacizciyle yaşadıkları gerçeğini bilse bile, kalmayı seçer. Bu yüzden profesyonellere ilişkilerini nasıl yürütebileceklerini sıkça sorarlar. Bu, cevaplaması gerçekten zor bir sorudur. Hatta bazı uzmanlar böyle bir ilişkinin pek de kurtarılabilecek bir noktada olmadığını söylerler.
- Çok fazla fedakârlık yaparsın
Nihayetinde, bir kendine hayran biri ile yarı düzgün bir hayat yaşamak için, kim olduğundan ve neyi temsil ettiğinden çok şey feda etmen gerekir. Ayrıca sana her zaman yalan söyleneceğini kabul etmelisin. Bunun yanı sıra, gerçeği yeniden yazmakta ve sana yapmadığın bir şeyi yaptığını kabul ettirmekte çok iyidirler. Onların mutlu olması için, olayların kendileri tarafından yazılmış versiyonunu gerçek olarak kabul etmen gerekir. Aksi takdirde, onların narsist kişilik bozukluğu öfkesine maruz kalırız.
- Avlanabilirsin
Narsist ne demek, diye sorulduğunda zihinlerde canlanan kişi genelde suçlayıcı bir tavır içinde olandır.
Eğer böyle biriyle ilişkin varsa, muhtemelen sen suçlanan tarafta olacaksın. Herhangi bir problemde, tepki vermeye cüret edersen, onların seni her fırsatta aşağılamalarına, “delisin” ya da “sen de aşırı hassassın” gibi söylemlerine katlanmak zorunda kalırsın. Esasen, sahip olduğun her duygu için kendini kötü hissetmene neden olurlar.
Kendimi Ondan Nasıl Koruyabilirim?
Narsist ne demek, adım adım öğreniyoruz. Peki, narsist kişilik bozukluğu sahibi olan kişilerden kendimizi nasıl koruyabileceğimizi biliyor muyuz?
- Görmezden gelmeye çalış
Bir zorbayla uğraşmak gibi, sertliği görmezden gelirsen, bu onları tatmin etmez ve seçecekleri başka birini bulurlar.
- Yemi yutmayarak onlarla savaşmaya çalışma
Diğer yanağını çevir ve eylemlerini onlara haklı gösterme veya savunma
- Kişiselleştirmeden eleştirilerinin ne olduğunu anlamaya çalış
Bu seninle ilgili değil. Bu onların bozukluğu ile ilgili. Sana söylenenleri kişiselleştirme
- İletişim kurduğunda net sınırlar koy ve net iletişim kullan
Ne demek istediğini doğrudan söyle
- Uzak durma kararı alman gerekiyorsa, bunu net ve cesurca yapmalısın
- Kendi sezgilerine ve hislerine inanmalısın
Bedenlerimiz bize bir şeylerin yolunda gitmediğini ve insanların bize kötü davrandığını söyler, o sesi mutlaka dinlemelisin
- Unutma, kendini koruyabilirsin ve bunu gerçekten yapabilirsin
Başkalarının seni kurtarmasını bekleme. Onlara karşı çıkmak ve duruşunu korumak sana güç verir
- Hepimizin nezaket ve şefkatle davranılmayı hak ettiğimizi unutma
Başkaları için dünyaya daha fazla nezaket getirmek için çalışmak değerli bir hedeftir. Çocukların, arkadaşların ve ailen için örnek olun
Empati, narsisizmin antitezidir. Bugün dünyana sevgi getirmek ve narsist kişilik bozukluğu etkisini ortadan kaldırmak için ne yapabilirsin? Empati nedir, göz atalım mı?
Kaynakça:
Narcissistic Personality Disorder, By Melinda Smith, M.A. and Lawrence Robinson,
Narcissistic Personality Disorder, Cleveland Clinic, 2020
Narcissistic Personality Disorder, Mayo Clinic, 2023
Narcissistic Personality Disorder, Paroma Mitra; Dimy Fluyau, 2023
