Kişilik bozukluğu çeşitleri değişkenlik göstermektedir. Ayrıca çeşidine ve şiddetine göre farklı tedavi yöntemlerinin uygulandığı kişilik bozuklukları, kişilerin ve etrafındakilerin hayatlarını gözle görülür derecede olumsuz etkileyebilir.
Borderline kişilik bozukluğu bir çeşit kişilik bozukluğu olarak nitelendirilir ancak birçok açıdan diğer kişilik bozuklukları ile arasında farklılıklar vardır.
Eğer kendinin ya da yakınındaki birinin ruh sağlığından endişeleniyorsan, unutma ki Terappin her zaman yanında. Hazırsan başlayalım!
Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?
Borderline kişilik bozukluğu, bir kişinin duygularını düzenleme yeteneğini ciddi şekilde etkileyen bir kişilik bozukluğudur. Bu duygusal kontrol kaybı, aşağıdaki etkilere neden olabilir:
- Dürtüselliği arttırır.
- Bir kişinin kendisi hakkında nasıl hissettiğini etkileyebilir.
- Başkalarıyla ilişkilerini olumsuz etkileyebilir.
Bu özel kişilik bozukluğu kısaca duyguları düzenlemede güçlüklerle karakterize olan bir durumdur. Bu da Borderline yaşayan kişilerin duyguları yoğun ve uzun süre hissettikleri ve duygusal olarak tetikleyici bir olaydan sonra duygularını düzenlemek ya da yatıştırmanın onlar için daha zor olduğu anlamına gelir.
Duyguları düzenlemedeki bu zorluk, dürtüselliğe, zayıf benlik algısına, ilişkilerde iniş çıkışlara ve stres faktörlerine verilen yoğun duygusal tepkilere yol açabilir.
BKB ile karakterize olan bir diğer özellik ise terk edilmeye karşı kişinin gösterdiği aşırı hassasiyettir. Bu zorluklarla kendi kendine mücadele etmeye çalışmak da kendine zarar verme gibi tehlikeli davranışlarla sonuçlanabilir. Bu açıdan psikiyatrik olarak risk teşkil eden bir rahatsızlık türüdür.
Yetişkin nüfusun %1.2 ila %6’sının Borderline kişilik bozukluğu yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu rahatsızlık teşhisi konulan kişilerin yaklaşık %75’i kadındır. Ancak son araştırmalar erkeklerin de Borderline bozukluktan eşit şekilde etkilenebileceğini öne sürmektedir.
Erkeklerin teşhisinin genel olarak depresyon ya da TSSB ile karıştırılarak yanlış teşhisle sonuçlandığı düşünülmektedir.
Aynı zamanda Borderline kişilik bozukluğu sıklıkla bipolar bozukluk ile gösterdiği benzer belirtiler nedeniyle yanlış şekilde tanılanabilmektedir. Bipolar bozukluk temelde bir duygu-durum bozukluğu iken, Borderline bir kişilik bozukluğudur. Bu nedenle öncelikle kişilik bozukluğunun ne olduğunu tanımlamakta fayda vardır.
Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kişilik bozukluğu, katı ve sağlıksız bir düşünme, işleyiş ve davranış kalıbına sahip olduğun bir tür zihinsel bozukluktur.
Kişilik bozukluğu olan bir kişi, durumları ve insanları algılamakta ve bunlarla ilişki kurmakta güçlük çeker. Bu da ilişkilerde, sosyal etkinliklerde, işte ve okulda önemli sorunlara ve kısıtlılıklara neden olur. Bazı durumlarda, düşünme ve davranış biçimin sana doğal göründüğü için bir kişilik bozukluğun olduğunu fark etmeyebilirsin. Ve karşılaştığın zorluklar için başkalarını suçlayabilirsin.
Kişilik bozuklukları genellikle gençlik yıllarında veya erken yetişkinlik döneminde başlar. Bazı türler orta yaş boyunca daha az belirgin hale gelebilir. Tedavisi yapılmazsa kişilik bozuklukları uzun süreli olabilir. Ayrıca, kişilik bozuklukları aşağıdaki alanlardan en az 2’sini etkiler:
- Kendini ve başkalarını düşünme şekli
- Duygusal olarak yanıt verme şekli ve yolları
- Diğer insanlarla ilişki kurma şekli
- Birinin davranışını kontrol etme şekli
En yaygın olarak bilinen kişilik bozukluğu türleri aşağıdaki listedeki gibidir:
- Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu
- Çoklu Kişilik Bozukluğu
- Narsistik Kişilik Bozukluğu
- Histrionik Kişilik Bozukluğu
- Paranoid Kişilik Bozukluğu
- Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu
- Bağımlı Kişilik Bozukluğu
Kişilik Bozukluğu Belirtileri
Kişilik bozukluğu türleri, benzer özellik ve semptomlara göre üç kümeye ayrılır. Bir kişilik bozukluğu olan birçok insanda ayrıca en az bir ek kişilik bozukluğunun belirti ve semptomları vardır. Bir bozukluğun teşhis edilebilmesi için listelenen tüm belirti ve semptomların gösterilmesi gerekli değildir.
- Küme A kişilik bozuklukları, tuhaf, eksantrik düşünce veya davranışlarla karakterize edilir. Paranoid kişilik bozuklukları bu kümeye aittir.
- Küme B kişilik bozuklukları, dramatik, aşırı duygusal veya öngörülemeyen düşünce veya davranışlarla karakterize edilir. Borderline kişilik bozukluğu, histrionik kişilik bozukluğu ve narsisistik kişilik bozukluğu bu kümededir.
- Küme C kişilik bozuklukları, endişeli, korkulu düşünce veya davranışlarla karakterize edilir. Bağımlı kişilik bozukluğu bu kümeye aittir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Nedenleri
Borderline bozukluğun nedenleri tam olarak anlaşılamamaktadır. Bu alanda araştırmalar hala devam etmekte ve bu kişilik bozukluğunun altında yatan sebeplere dair her geçen gün farklı ve yeni bilgiler edinilmekte. Ancak bilim insanları Borderline kişilik bozukluğunun bir dizi faktörün sonucu olduğu konusunda hemfikirdir. Bu faktörler:
Genetik: Spesifik bir gen veya gen profilinin doğrudan BKB’ye neden olduğu gösterilmemiş olsa da, araştırmalar, BKB'li yakın bir aile üyesine sahip kişilerin bu bozukluğu geliştirme riskinin daha yüksek olabileceğini düşündürmektedir. Bir başka deyişler, Borderline kişilik bozukluğu kişilerde genetik bir yatkınlık olabilmektedir.
Çevresel faktörler: Çocukluk döneminde olumsuz çocukluk deneyimlerine (ACE) maruz kalmış kişiler BKB geliştirme riski altındadır. Bu deneyimler aşağıda sıralanmıştır:
- Fiziksel İstismar
- Cinsel İstismar
- Duygusal İstismar
- Fiziksel İhmal
- Duygusal İhmal
- Psikolojik Rahatsızlığı Olan Ebeveyn
- Tutuklu Ebeveyn
- Şiddet Gören Anne
- Evde Madde Kullanımı
- Boşanma
Beyin fonksiyonu: Duygusal düzenleme sistemi, BKB'li kişilerde farklı olabilir, bu da bazı semptomların nörolojik bir temeli olduğunu düşündürür. Spesifik olarak, beynin duyguları ve karar vermeyi/yargılamayı kontrol eden bölümleri birbirleriyle en uygun şekilde iletişim kurmayabilir. Bu da Borderline bozukluğuna neden olabilir.
Bu faktörler bir kişinin riskini artırsa da bu onların Borderline kişilik bozukluğu geliştireceklerinin kesin olduğu anlamına gelmez. Aynı şekilde, bu risk faktörlerine sahip olmayan kişiler, yaşamları boyunca bu bozukluğu geliştirebilirler.
Borderline Kişilik Bozukluğu Belirtileri
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5), Borderline yani Sınırda kişilik bozukluğunun belirtilerini tanılamak için ruh sağlığı uzmanları tarafından sıklıkla başvurulan ve vazgeçilmez bir kaynaktır. DSM-5'e göre aşağıda belirtilen dokuz belirtiden en az beşinin erken ergenlikten itibaren kişinin hayatının pek çok alanında göstermesi, Borderline kişilik bozukluğunun tanısında önemli bir rol oynar (APA, 2013). Bu dokuz belirti:
- Terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çaba gösterme
- Gözünde aşırı büyütme ve yerin dibine sokma uçları arasında giden, tutarsız ve gergin kişiler arası ilişkiler
- Kimlik karmaşası
- Kendine kötülüğü dokunacak en az iki dürtüsellik (para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araç kullanma vb.)
- Yineleyici intihar davranışları, girişimleri ya da göz korkutmalar
- Duygulanımda tutarsızlık
- Süregelen bir boşluk duygusu
- Uygunsuz ve yoğun öfke, öfke denetiminde güçlük
- Zorlanmayla ilişkili gelip geçici kuşkucu düşünceler ya da ağır çözülme belirtileri.
Bu kitap tanımını bir kenara bırakıp daha anlaşılır bir dille ifade edecek olursak, Borderline kişilik bozukluğu olan kişiler yoğun ruh hali değişimleri yaşayabilir ve kendilerini nasıl gördükleri konusunda belirsizlik hissedebilirler.
Başkalarına karşı hisleri hızla değişebilir ve bu hisler bir anda aşırı yakınlıktan bir kişiye duyulan aşırı nefrete dönüşebilir.
Bu değişen duygular, dengesiz ilişkilere ve duygusal acıya yol açabilir. Borderline kişilik bozukluğu olan kişiler, aynı zamanda, her şeyi iyi ya da tamamen kötü gibi aşırı uçlarda görme eğilimindedir. İlgi alanları ve değerleri hızla değişebilir ve düşüncesizce veya pervasızca hareket edebilirler.
Diğer belirtiler veya semptomlar aşağıdakileri içerebilir:
- İlişkilere bir anda direkt olarak başlamak ya da onları hızla bitirmek gibi gerçek ya da algılanan terk edilmekten kaçınma çabaları gösterme
- Aile, arkadaşlar ve sevdikleri kişilerle yoğun ve istikrarsız ilişkiler örüntüsü
- Çarpık ve kararsız bir benlik imajı veya benlik duygusu
- Para harcama, güvensiz seks, madde bağımlılığı, dikkatsiz araba kullanma ve tıkınırcasına yemek yeme bozuklukları gibi dürtüsel ve genellikle tehlikeli davranışlar (Lütfen dikkat: Bu davranışlar çoğunlukla yüksek ruh hali veya enerji zamanlarında ortaya çıkıyorsa, sınırda kişilik bozukluğu değil, duygu-durum bozukluğunun belirtileri olabilir.)
- Bileklerini kesme gibi kendine zarar verme davranışları sergileme
- Tekrarlayan intihar girişimleri, tehditleri veya düşünceleri
- Birkaç saatten birkaç güne kadar süren ataklarla, yoğun ve oldukça değişken ruh halleri
- Kronik boşluk hissi
- Uygunsuz yoğun öfke veya öfkeyi kontrol etme sorunları
- Kendinden kopmuş hissetmek, kendini vücudunun dışından gözlemlemek veya gerçek dışılık duyguları gibi ayrışma duyguları
Bu kişilik bozukluğuna sahip olan herkes bu semptomların hepsini yaşamayabilir. Semptomların şiddeti, sıklığı ve süresi kişiye ve rahatsızlığına bağlıdır.
Aynı zamanda Borderline kişilik bozukluğu, daha önce de bahsedildiği gibi, bipolar bozukluk ile sıklıkla karıştırılan bir rahatsızlıktır.
Eğer bahsedilen belirtilerden birkaçı senin ya da çevrendeki birinin hayatının birden çok alanında kendini gösteriyor ve yaşamını olumsuz etkiliyorsa, en doğru tanı ve yardım için bir psikiyatrik merkeze danışmanı tavsiye ederiz.
Erkeklerde Borderline Kişilik Bozukluğu
Yapılan son araştırmalar ve veriler sonucunda yazının başında da bahsettiğimiz üzere erkeklerde borderline kişilik bozukluğu sıklıkla Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) ve depresyon ile karıştırılmaktadır.
Bu nedenle erkeklerde bu kişilik bozukluğunun kendisini nasıl gösterdiğine daha detaylı bir biçimde değinmekte fayda vardır. Genel BKB semptomlarının yanı sıra erkeklerde Borderline kişilik bozukluğu belirtileri aşağıdaki gibi olabilmektedir:
- Bağlanmayı reddetme ya da kaygılı bağlanma: Bu bozukluğu deneyimleyen hem kadınlar hem de erkekler ilişki mücadeleleri yaşarlar. Ancak BKB’li bazı erkekler, aynı anda birçok partnerle çıkarken terk edilme korkusuyla partnerlerinden herhangi birine bağlanmayı reddedebilir. Diğerleri, saldırgan davranışlar, aşırı kıskançlık ve hızlı öfke ile sevgililerini korkutup kaçırabilir. Kimi erkekler ise arkadaşlıklar dahil tüm ilişkileri reddetmeye başlayabilir.
- Duygusal duyarlılık: Bu kişilik bozukluğunu yaşayan erkekler duygusal olarak hassas olabilir. Çoğu şeyi kişisel saldırılar olarak algılayabilir ve kendileri hakkında yapılan herhangi bir açıklama tarafından eleştirilebileceğini hissedebilirler.
- Narsisistik ve Kontrolcü Davranışlar: Borderline’ı olan birçok erkek bilinçaltında hissettikleri veya çocukken yaşadıkları kontrol eksikliğini tüm yetişkin ilişkilerini kontrol etme şeklinde telafi etme eğilimindedir. Bir partneri bir ilişki ile tehdit etmek veya dikkat çekmek için başkalarıyla cinsel ilişkide bulunmak gibi tehditlerde bulunabilirler.
- Sınır Sorunları: Borderline bozukluğu olan bazı erkekler üzerlerine konulan sınırları kabul etmekte zorlanabilirler.
Borderline Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Bu kişilik bozukluğu için etkili bir tedavi planı, sahip olabileceğin diğer mevcut koşulları da ele alırken aynı zamanda tercihlerini de içermelidir. Borderline kişilik bozukluğunun tedavi seçeneklerinin örnekleri arasında psikoterapi, ilaçlar ve grup/akran ve aile desteği bulunmaktadır.
Tedavinin genel amacı, bu kişilik bozukluğuna sahip olan bir kişinin işe yarayan ve yaramayan şeyleri öğrendikçe kendi tedavi planını gitgide daha fazla kendi kendine yönlendirmesidir.
Konuşma terapisi ya da Psikoterapi: Kişinin kendi düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını daha iyi anlamak için bir terapistle konuştuğu yerdir. Tedavi, durumun ciddiyetine ve kişinin sahip olabileceği diğer sorunlara bağlı olarak birkaç ay veya yıl sürebilir. Terapist, kişiyi dinlemenin ve önemli konuları onunla tartışmanın yanı sıra sorunları çözmek için stratejiler belirleyebilir ve gerekirse tutum ve davranışlarını değiştirmesine yardımcı olabilir. Diyalektik davranışçı terapi, bilişsel davranışçı terapi, ve psikodinamik psikoterapi gibi çeşitler BKB tedavisi için ilk tercih edilen yoldur.
İlaç tedavisi: İlaçlar bir tedavi planı için araç olabilir, ancak BKB'nun temel semptomlarını tedavi etmek için özel olarak yapılmış bir ilaç yoktur. Bunun yerine, çeşitli semptomları tedavi etmek için birkaç ilaç bir arada kullanılabilir. Depresyon, anksiyete veya psikotik semptomlar gibi kişilik bozukluğuyla ilişkili sorunları tedavi etmek için ilaç reçete edilebilir. Örneğin, orta ila şiddetli depresyon semptomları, seçici serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) adı verilen bir tür antidepresan ile tedavi edilebilir.
Kısa süreli hastane yatışı: Aşırı stresli zamanlarda ve/veya dürtüsel veya intihara meyilli davranışlarda bulunma riskinde güvenliği sağlamak için kısa süreli hastaneye yatış gerekli olabilir.
Son olarak, eğer yoğun duygular ile mücadele ediyorsan ve Borderline kişilik bozukluğun olduğundan şüpheleniyorsan riskten korunmanın en önemli ve etkili yollarından biri seni destekleyen ve yanında olan bir çevreye sahip olmaktır.
Bu çevre; ailen, romantik partnerin, arkadaşların ya da evcil hayvanın olabilir. Unutma ki yalnız değilsin, Terappin ailesi olarak biz de senin için buradayız.
Kaynakça:
Borderline personality disorder, NAMI: National Alliance on Mental Illness
Fast Facts: Preventing Adverse Childhood Experiences, Violence Prevention|Injury Center, CDC
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)
