Akran zorbalığı, okul çağındaki çocukların duygusal ve psikolojik sağlıklarını oldukça kötü etkilemektedir. Üstelik akranlarına zorbalık uygulayan çocuklar da buna maruz kalanlar kadar risk altındadır.
Maruz kalan çocuklar için anksiyete ve depresyon gibi psikolojik sorunlara neden olabilir. Akran zorbalığı nedir, nedenleri ve türleri nelerdir öğrenelim.
Akran Zorbalığı Nedir?
Zorbalık, sürekli ve kasıtlı olarak başka bir kişiye ya da bir grup insana karşı fiziksel, sosyal, psikolojik zarar verme niyetiyle tekrarlanan sözel, fiziksel veya sosyal davranışlardır. Bu eylemler genellikle başka biri üzerinde daha fazla etkiye, güce sahip olan ya da başka birini daha az güçlü veya çaresiz hissettirmek isteyen kişiler tarafından uygulanır.
Zorbalığın 3 temel özelliği şunlardır:
- Bir ilişkide gücün kötüye kullanılması
- Davranışların devam ediyor ve tekrarlanıyor olması
- Duygusal, psikolojik ve fiziksel sağlığa zarar verebilecek davranışlar içermesi
Akran zorbalığı olarak değerlendirilen davranışlar:
- Birinin ismi ile alay etmek veya rencide edici bir takma adla seslenmek
- Tehdit etmek
- Bir şeyler yaptırmak için baskı altında tutmak
- Sosyal aktivitelere davet etmemek ve sosyal gruplarda dışlamak
- İtmek, çelme takmak, omuz atmak gibi zarar veren fiziksel davranışlar göstermek
Zorbalığın Türleri Nelerdir?
Birçok insanın deneyimleme ihtimali olan bu davranış biçimi, altı farklı şekilde karşımıza çıkabilir:
Sözel Zorbalık
Sözel zorbalık, birine kasıtlı bir şekilde yaralayıcı sözler söylemek veya tehdit etmektir.
Buna örnek davranışlar aşağıda belirtildiği gibidir:
- İsim takmak
- Alay etmek
- Sataşmak
- Zarar vermek, tehdit etmek
- Uygunsuz yorum yapmak
Fiziksel Zorbalık
Fiziksel zorbalık, kişilere veya eşyalara temas yoluyla zarar verilmesidir.
Örneğin:
- Birine vurmak, tekmelemek veya tükürmek
- Çelme takmak veya itmek,
- Birinin eşyalarını izinsiz şekilde almak veya kırmak
- Kaba veya uygunsuz hareketlerde bulunmak
Sosyal Zorbalık
Sosyal zorbalık yapan kişi, karşı tarafın itibarını ve kurduğu insan ilişkilerini hedef alır mobbing bunlardan birisi olarak söylenebilir.
Sosyal zorbalık içeren davranışlar şu şekildedir:
- Birini dışlamak
- Hakkında konuşmak veya asılsız bir söylenti çıkarmak
- Diğer insanların önünde utandırmak
- Başkalarına o kişi ile etkileşime girmemelerini veya arkadaşlık etmemelerini söylemek
Siber Zorbalık
Hayatımıza teknoloji aracılığı ile girmiş olan siber zorbalık, çevrimiçi varlık gösterdiğimiz bir sosyal medya platformunda uygulanmaya çalışan baskının bir tanımıdır.
Böyle bir akran zorbalığı ile karşılaşan bireyler aşağıdaki durumlar ile karşılaşırlar:
- Rahatsız edici mesajlar/metinler almak
- Sosyal medyada olumsuz, kaba yorumların hedefi olmak
- Bir kişiyi incitmek veya utandırmak suretiyle onunla ilgili kişisel bilgileri başkalarına göndermek veya yayınlamak
- Sohbet uygulamaları üzerinden birini tehdit etmek veya orada zorbalık yapmak
Cinsel Zorbalık
Bir kişiye gösterilen rıza dışı her türlü cinsel muamele, kurulan iletişim bu kategoride değerlendirilebilir.
Zorbalığa uğrayan kişi belirtilen olumsuz durumları yaşar:
- Müstehcen fotoğraflar, mesajlar veya videolar göndermek veya yayınlamak
- Uygunsuz cinsel yorumlar, şakalar veya el hareketleri yapmak
- Cinsel içerikli söylentiler yaymak
- Birine cinsel birliktelik veya müstehcen fotoğraflar için baskı yapmak
- El yordamıyla bedeni kavrama veya özel bölgelere dokunmak
Irkçı Zorbalık
Etnik azınlıktaki bir kimsenin, varoluşundan ötürü gördüğü baskı türüdür.
Bu durum, sosyal zorbalık, siber zorbalık, sözel zorbalık dahil olmak üzere birçok akran zorbalık türünü bir arada bulundurabilir. Zorbalığa uğrayan kişi, ırkı dışında cinsel yönelimi, dini inancı, görünüşündeki belirgin farklılıklar nedeniyle de yargılanabilir.
Uygulanan davranışlar ise genel olarak şunları içerir:
- Birini ırkı nedeniyle küçümsemek, alay etmek veya korkutmak
- Birinin ırkına ait tarihini değersizleştirmek,
- Bir kişinin konuşmasını, giyimini veya adetlerini aşağılamak veya küçük düşürmek
- Birinin dini pratiklerini veya kalıplaşmış kültürel uygulamalarını itibarsızlaştırmak
Tüm bunların yanı sıra, sıkça karşılaşılan bir diğer zorbalık türü olan mobbing hakkında bilgi almak için Mobbing(Psikolojik Taciz) Nedir? başlıklı yazımızı okuyabilirsin.
Bir Çocuk Neden Zorbalık Yapar: Nedenleri Nelerdir?
Çocukların zorbalığının nedenlerini saptamak zor olabilir. Bunun nedeni ise belirli bir neden ya da birkaç farklı nedene bağlı gelişiyor olmasıdır.
Bu nedenlerden bazıları şunları içerir:
Evde yeterince ilgi görmemek
Çocuklar, bir aile evinde olup biten her şeyden düşündüğünden çok daha fazla etkilenirler ve atlatmaları daha uzun sürebilir. Örneğin, ebeveynler boşanıyorsa veya sürekli tartışıyorlarsa, çocuk kendini ihmal edilmiş hissedebilir.
Çocuk için ayrılıkla başa çıkmak zorlayıcıdır. Bu nedenle, farklı ortamlarda dikkat çekmeye çalışabilir. Öfkesini, kalp kırıklığını yansıtırken zorbalık içeren davranışlarda bulunabilir.
Kontrol etme ihtiyacı
Bu genellikle okulda popüler hissetme ihtiyacından kaynaklanır. Akranlarına zorbalık yapan bazı çocuklar sınıflarına hakim olmak ve grubun lideri gibi hissetmek isterler.
Domino etkisi
Etraflarında zorbalık gören veya belki de akran zorbalığı kurbanı olan çocuklar saldırgan hale gelebilir. Zorbalık öğrenilen bir davranıştır ve çocuklar gördüklerini taklit edebilir. Bazı gençler akran gruplarına uyum sağlamak ve o grubun bir parçası olamak için zorbalık yapabilir.
Kardeşler
Kardeşlerin evde birbirlerine nasıl davrandıkları önemli bir rol oynar. Kardeşler arasında istenmeyen, saldırgan davranışlar varsa bu da bir çocuğun akranlarına davranış biçimini etkileyebilir. Sınıfa taşınan öğrenilmiş bir davranış haline gelir.
Bu durumda bir çocuk terapisi yardımı alınabilir.
Akranlarının farklılıklarını bilmemek veya kabul etmemek
Öğrenciler tarafından en sık belirtilen zorbalık nedenleri fiziksel görünüm, ırk/etnisite, cinsiyet, engellilik, din ve cinsel yönelimdir. Bazı gençler, geçmişleri, kültürleri ve diğer kimlik belirleyicileri arasındaki farklılıkları anlamadıkları için zorbalık davranışları sergileyebilirler.
Çocuğumun Zorbalığa Uğradığını Nasıl Anlayabilirim: Belirtileri Nelerdir?
Akran zorbalığı çocukluk döneminin en zorlayıcı deneyimlerinden biridir. Aşağıdaki durumları gözlemliyorsanız mutlaka profesyonel bir uzman desteği almalısınız. Alanında uzman bir pedagog çocuğu yaşanması muhtemel bir travmadan korumak için destekler.
Bunun yanı sıra, akran zorbalığı nedir anlamak ve süreci en iyi şekilde yönetmek için anne ve babalara da yardımcı olur.
Okula Gitmekten Kaçınma
İşe veya okula gitmekte zorlandığın zamanlar olabilir. Ancak küçük çocuklarda fiziksel ağrı veya iyi hissetmeme bahaneleriyle sürekli şekilde okuldan kaçınmak, zorbalığa maruz kaldığına dair bir işaret olabilir.
Bir kişi gideceği yerde kendini güvende hissetmiyorsa oraya gitmeyi reddeder.
Kaygı
Kaygı (anksiyete), özellikle sosyal anksiyete zorbalığa uğramış çocuklarda çok sık görülen bir belirtidir. Okula gitmekten kaçınma, baş ve karın ağrısı gibi şikayetler psikolojik olabilir. Bunun psikolojik durumun nedeni, vücudunuzun sinir hücrelerinin sinyal göndermek için kullandığı bir nörotransmitter veya kimyasal olan serotoninin hem beyni hem de bağırsağı etkilemesidir.
Düşük serotonin seviyeleri kaygı, baş ağrısı ve hassas bağırsak sendromu gibi bağırsak problemleriyle bağlantılıdır.
Depresyon
Akran zorbalığı yaşayan çocuklar depresyona karşı daha eğilimli olabilirler. Çocuklardaki depresyon belirtileri yetişkinlere göre farklılık gösterebilir. Yetişkinlerde görülen depresyon kişiler genellikle üzgün ve bıkkın görünebilir.
Çocuklarda daha çok öfke ve kızgınlık gözlemlenir. Ergenlikte görülen tipik öfkeli ruh hali de bunun bir parçasıdır.
Davranış Değişiklikleri
Çocuğun sosyal hayatında genel tutumlarına göre farklı davranırsa veya akademik performansında bir sebebe dayanmayan birtakım bir düşüş meydana gelirse, bu akran zorbalığına uğradığının işareti olabilir. Yaşanılan konsantrasyon düşüklüğü, özgüven kaybı da ebeveynlerin gözlemlemesi ve tedbirli olmasını gerektiren psikolojik unsurlardandır.
Akran zorbalığı ile mücadele eden çocuğun özgüveninin zedelenmesi oldukça olasıdır. Özgüvenini yeniden inşa etmek için, çocuklar üzerinde olumlu etkisi olan arkadaş grupları ile etkileşimde olunmalıdır. Farklı alanlarda faaliyet gösteren öğrenci kulüplerine, spora ve keyif alacakları aktivitelerin kurslarına katılmaları, güçlü dostluklar kurmalarına imkan sağlar.
Zorbalığa Maruz Kalan Çocuklarda Görülebilecek Davranışlar
Çocukluk döneminde akran zorbalığına uğrayan yetişkinlerin depresyon, anksiyete bozukluğu ve antisosyal kişilik bozukluğu gibi psikolojik sağlık sorunları olması muhtemeldir.
Bununla beraber çocuklarda ve gençlerde görülebilecek davranış ve özellikler şu şekildedir:
- Düşük özgüven
- Yeme bozuklukları
- Kabus görme, uyku bozuklukları yaşama
- Sosyal aktivitelere karşı ilgi kaybı
- Okula karşı ilgi kaybı
- Öğrenmede, odaklanmada zorluk,
- Devamsızlık problemi
- Düşen not ortalaması
- Okulu bırakma ihtimalinin yükselmesi
- Kendine zarar verme ve intihar düşünceleri
Çocuklar Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Bu durum çocuklar üzerinde duygusal, psikolojik ve fiziksel yıkıcı etkilere sahiptir.
Sosyal ve Duygusal Etki
Akran zorbalığı çocuklar için hem duygusal hem de sosyal yönden psikolojik olarak zedeleyicidir. Sadece arkadaş edinmekte zorlanmazlar aynı zamanda sağlıklı dostlukları sürdürmeleri de zorlaşır.
Bu süreçteki en önemli etkilerden biri de düşük öz benlik saygısıdır. Çocuklar, akran zorbalığı yapan diğer çocuklardan onları incitici şeyler duyduklarında, bunlara inanmaya başlayabilirler.
Akran zorbalığı yaşayan kişiler yalnızlık, kızgınlık, çaresizlik gibi çok çeşitli duygular yaşamaya eğilimlidirler. Herhangi bir müdahale yapılmazsa yetişkinlikte bile etkileri görülebilecek bu durum, onlarda öğrenilmiş çaresizlik duygusunu geliştirebilir.
Bunun sonucunda ise akran zorbalığına maruz kalan çocuk, yapabileceği hiçbir şey yokmuş gibi hissedebilir. Bu çaresizlik süreci depresyona dönebilir ve umutsuzluk duygusu onlarda çıkış yolu olmadığı inancını yaratır.
Fiziksel Etki
Fiziksel zorbalık sırasında meydana gelen çarpma ve morlukların yanı sıra kaygıya bağlı rahatsızlıklar da ortaya çıkabilir. Akran zorbalığı deneyimleyen çocuklar genellikle kaygı problemi yaşarlar. Vücutta yaşanan bu stres duygusu daha sık hasta olmaya, ülsere ve kaygıya bağlı birçok sağlık sorunun yaşanmasına sebebiyet verebilir.
Akran zorbalığına uğrayan çocuklar ayrıca karın ağrısı ve baş ağrısından şikayet edebilirler. Yaşadıkları akran zorbalığı, egzama gibi önceden var olan diğer koşulları ağırlaştırabilir. Stresle şiddetlenen cilt rahatsızlıkları, mide sorunları ve kalp rahatsızlıklarının tümü, bir çocuk zorbalığa uğradığında daha da kötüleşir.
Okul Hayatı Üzerindeki Etkisi
Akran zorbalığı ile mücadele eden çocuklar, akademik olarak da zorluk yaşayabilirler. Bununla beraber okula gitmek istememelerinden ötürü devamsızlık problemi yaşamaları da olasıdır. Odaklanma problemi yaşamaları ve akademik başarılarında düşüş görülmesinin akran zorbalığının belirtilerinden biri olabilir. Ek olarak, akademik başarıdaki düşüş de çocuklarda stres düzeyini de yükseltir.
Aile Hayatı Üzerindeki Etkisi
Bir çocuğun akran zorbalığına maruz kalması halinde ebeveynler ve kardeşler de bu süreçten olumsuz olarak etkilenir. Böyle bir durumla karşı karşıya kalan ebeveynler, kendilerini çaresiz ve güçsüz hissedebilirler.
Kendi sağlıkları ve huzurlarını etkileyecek şekilde takıntı haline getirebilir ve ebeveynlik konusunda kendilerini yetersiz hissedebilirler. Bu durumların yaşanmaması ya da yaşandığında en iyi şekilde yönetilebilmesi için uzman pedagog ardımı ile çocuğa destek olunması gerekir.
Akran Zorbalığı ile Nasıl Baş Edilir?
Akran zorbalığı yapan kişiler, diğer kişilerden tepki alarak kontrolü ve gücü ellerinde tutmaya çalışırlar. Bu tepkinin kaynağı zorbanın yaptığı kızdırıcı, küçültücü, tehditkar ve korkutucu eylemler olabilir. Akran zorbalığına yapılabilecek ilk şey bir pedagog ile çalışmaktır.
Fiziksel, sözel ve psikolojik zorbalığa veya tehditlere karşı savunmasız kalmak çocuğun psikolojik ve duygusal problemler yaşamasına neden olabilir. Bu nedenle duygusal tepki göstermekten kaçınıp sakince iletişim kurmak kontrolün çocuğunuzun elinde kalmasını sağlayabilir. O anda imkanı varsa ortamdan uzaklaşması da zorbaya istediği tepkiyi vermemesi için iyi bir yöntemdir.
Ancak, önce anne babaların neler yapılabileceği konusunda bilinçli olması gerekir. Daha sonra çocuğun yaşına, duygusal ve psikolojik gelişimine göre yönlendirmelerde bulunulmalıdır. Tüm bunlar ise ancak alanında uzman bir pedagog tarafından sağlanabilir.
Mağdur Olan Çocuğun Ebeveyni Olarak Ne Yapmalısın?
Akran zorbalığına uğrayan bir çocuğunun ebeveyninin yapması gereken en önemli şey, çocuklarına rahatça konuşabilecekleri güvenli bir ortam yaratmaktır. Çocuğunla her gün sağlıklı bir sohbet geliştirmen çok önemlidir. Böylece, ilgi alanlarını, arkadaşlarını ve nelerden etkilenebileceğini anlaman kolaylaşır.
Bu sayede, böyle bir durumla karşılaştığında çocuk yaşadıklarını daha rahat anlatır, sen de zamanında müdahale edebilirsin. Bir çocuğun güvenle başvurabileceği en az bir yetişkinin olması, akran zorbalığında sahip olabileceği en güçlü korunma yöntemlerinden biridir.
Ona inandığını ve herhangi bir zorbalığa karşı elinden geleni yapacağını bilmesi, bu konuda güvende hissetmesine yardımcı olur. Böyle bir zorbalık duyumu aldığında mümkün olan en kısa sürede okul ile görüşmelisin.Bu sayede öğretmenler ya da okuldaki uzman rehber öğretmenler bu konuda daha dikkatli şekilde çocukları gözlemler.
Çeşitli pedagojik önlemler ile çocukların daha güvende hissetmelerini sağlayabilirler. Çocuğun uzun süreli depresyon veya anksiyete belirtileri gösterdiğinde veya akran zorbalığına dair bir şeyler duyduğunda hemen bir psikolog ile görüşülmelidir.
Zorba Olan Çocuğun Ebeveyni Olarak Ne Yapmalısın?
Çocuğun, arkadaşlarına akran zorbalığı yapıyor olabilir.
Bu durumdan emin olmak için öncelikle belirtilerle ilgili gözlemlerinizi not etmelisiniz:
- Başkalarına çeşitli isimler takıyor mu?
- Kilolu, zayıf, gözlüklü hatta sakin olması gibi çeşitli sebeplerle başka kişiler ile dalga geçiyor ve onlara kötü yorumlar yapıyor mu?
- Kendi arkadaşları arasında veya sosyal medyada bir akranı hakkında kötü şekilde konuşuyor, yorum yapıyor veya paylaşım yapıyor mu?
Gözlem notlarınızla birlikte psikolojik destek alabileceğiniz bir yetkiliye danışmalısın. Bu süreçte ona karşı ceza verme, tehdit etme, saldırgan davranışlar, dalga geçme ve aşağılama gibi davranışlardan kaçınmalısın.
Akran Zorbalığına Maruz Kalan Yetişkinler Ne Yapabilir?
Çocukluk döneminde akran zorbalığı yaşamış bir yetişkinde travmatik etkiler görülür. Bu etkiler nedeniyle kendinden şüphe duyabilirsin, çevrendekilerle sağlıklı dostluklar kurmakta zorlanabilirsin.
Geçmişte yaşanılan akran zorbalığı kabul edilmelidir. Böyle bir durum ile karşılaşan yetişkinler genellikle akran zorbalığını görmezden gelmeye çalışırlar veya kendilerini suçlayarak utanç duygularına yenik düşerler ve o zamanki davranışlarını tekrar sorgulama eğiliminde olurlar. Bu ise öz güven kaybı, depresyon, kaygı bozuklukları gibi durumları beraberinde getirir.
Geçmişte yaşanılan durumlar, iyileşmezse hayatın sonraki kısımlarına etki ederek kişiyi sürekli bir mağdur psikolojisine sürükleyebilir. Bu konuyu çözüme kavuşturmak için bir psikolog ile görüştüğünde şu kazanımları elde edersin: Yaşadığın duyguları kabul etme ve anlamlandırma, akran zorbalığının üstesinden gelme ve kontrolü ele alma.
Bu sayede zorbalığa maruz kalan bir yetişkin olarak geçmiş travmalarla yüzleşir ve bundan sonraki arkadaşlık ilişkilerini daha sağlıklı yaşayabilirsin.
Kaynakça:
Bullying: Everything You Need to Know, Verywell Health, 2022
What Is Bullying, StopBullying.gov., 2022
What Is Bullying?: Violence, Harassment and Bullying Fact Sheet, Australian Human Rights Commission
What Is Bullying?, Bullying Free NZ
5 Reasons Children Bully and How Parents Can Help, KVC Health Systems, 2021
