Anhedoni (Mutlu Olamama Hastalığı) Nedir?
Yunanca’daki “an” yani olumsuzluk eki, ve keyif anlamına gelen “hedone” kelimelerinin birleşiminden oluşan Anhedoni, eskiden yapılan aktivitelerden keyif alınırken artık keyif alamama hastalığıdır. Birey yaşadığı anlardan zevk alamaz, ve eski hissettiği zevki hissedemez. Psikolojik hastalıklardan biri olan depresyon ile de bağlantılıdır. Bu durumda yapılan aktivitelerin ne olduğu önemli değildir, önemli olan yaptıklarından zevk almamalarıdır.
Anhedoni Türleri Nelerdir?
Anhedoni ikiye ayrılır. Bu hastalığın iki türünü birbirinden ayıran nokta, farklı durumlardan keyif alamama halidir. Bu iki tür sosyal ve fiziksel anhedonidir.
- Sosyal Anhedoni
- Fiziksel Anhedoni
Sosyal Anhedoni
Sosyal anhedoni, arkadaşlar ve aile gibi diğer canlılarla konuşmak ve bağ kurmak gibi etkileşimlerden haz alma yetisinin azalmasını ifade eder. Eskiden sahip olduğu bağlar eskisi kadar kuvvetli kalmayabilir. Aynı şekilde eskiden bu sosyal aktivitelerden aldığı zevki de alamaz, içinden hiç bu aktivitelere katılmak gelmez. Sosyal anhedoninin bazı belirtileri şöyledir:
- Sosyal ortamlara girmekten kaçınma
- İnsanlarla duygusal bağ kurmada zorluk
- Aile ve arkadaşlarla vakit geçirmekten keyif alamama
Fiziksel Anhedoni
Fiziksel anhedoni, yemek yeme, dokunma ve cinsellik gibi fiziksel aktivitelerden haz alma yetisinin azalmasını ifade eder. Birey sahip olduğu hobilerden veya cinsel aktivitelerden eski aldığı hazzı alamaz. Fiziksel anhedoninin bazı belirtileri:
-
Müzik dinlemek, yemek yemek gibi fiziksel aktivitelerden keyif almama
-
Cinsel isteksizlik ve duyarsızlık
-
Duyusal zevklerin azalması (örneğin tat ve dokunma hissinde düşüş)
-
Yeni şeyler deneme isteğinin yok olması
Anhedoni Belirtileri Nelerdir?
- Duygusal Belirtiler
- Fiziksel Belirtiler
- Davranışsal Belirtiler
Duygusal Belirtiler
Duygusal belirtiler, kişinin hissetme biçiminde değişiklikler yaşamasıdır. Anhedoni yaşayan biri, genellikle mutluluk, heyecan veya keyif gibi duyguları eskisi kadar yoğun hissedemez. Duygulara karşı bir duyarsızlık, ilgisizlik veya boşluk hissi ortaya çıkabilir. Kişi, sosyal ilişkilerde eskisi kadar bağ kuramayabilir ve çevresine karşı duygusal olarak mesafeli hale gelebilir. Bazı duygusal belirtiler şu şekildedir:
- Daha önce keyif alınan aktivitelerden artık zevk alamama
- Duygusal donukluk, hissizlik veya boşluk duygusu
- Motivasyon eksikliği ve genel bir ilgisizlik
- Sosyal ilişkilerde bağ kuramama veya başkalarına karşı ilgisizlik
- Depresyon ve umutsuzluk hissinin eşlik etmesi
Fiziksel Belirtiler
Anhedoni sadece duyguları etkilemez, aynı zamanda vücudun işleyişine de yansıyabilir. Fiziksel belirtiler, enerji seviyesinde düşüş, yorgunluk, uyku ve iştah değişiklikleri gibi bedensel tepkilerle kendini gösterebilir. Beyin, ödül sistemini etkileyen nörokimyasal değişiklikler yaşadığında, kişi günlük aktiviteleri için gerekli olan enerjiyi kendinde bulamayabilir. Bazı fiziksel belirtiler şu şekildedir:
- Yorgunluk ve enerji eksikliği
- Uyku bozuklukları (uyuyamama veya aşırı uyuma)
- İştah değişiklikleri (aşırı yeme veya iştah kaybı)
- Cinsel istekte azalma
- Bedensel ağrılar veya genel bir halsizlik hissi
Davranışsal Belirtiler
Anhedoni yaşayan kişiler, günlük alışkanlıklarında ve davranışlarında belirgin değişiklikler gösterebilir. Sosyal ortamlardan kaçınma, daha önce severek yaptığı şeylere karşı ilgisini kaybetme ve genel olarak hayata karşı bir kayıtsızlık geliştirme gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Kişi, zorunlu aktiviteleri yerine getirse bile, bunlardan hiçbir tatmin veya keyif alamayabilir. Davranışsal belirtilerden bazıları:
- Daha önce sevilen aktivitelere katılmaktan kaçınma
- Sosyal ortamlardan uzaklaşma ve içe kapanma
- Günlük sorumlulukları yerine getirmekte zorlanma
- Monoton ve otomatik hareketlerle hayatı sürdürme
- Risk alma veya dürtüsel davranışlara yönelme (bazı durumlarda)
Anhedoninin Nedenleri Nelerdir?
Anhedoniye yol açabilecek birden fazla sebep vardır. Fakat temel sebep dopaminin yani mutluluk hormonunun üretildiği ventral striatum bölgesindeki aktivite eksikliğidir. Bu durumun oluşmasının bazı sebepleri şu şekildedir:
- Beyin Kimyası ve Nörobiyoloji
- Depresyon ve Ruh Sağlığı Sorunları
- Travmatik Deneyimler ve Çocukluk Çağı Etkileri
- Stres ve Kronik Yorgunluk
- Madde Kullanımı ve Anhedoni İlişkisi
Beyin Kimyası ve Nörobiyoloji
Anhedoni, bireyin daha önce keyif aldığı aktivitelerden zevk alamama durumudur ve bu durumun nörobiyolojik temelleri bulunmaktadır. Beyindeki ödül sistemi ve nörotransmitterlerin işleyişindeki bozukluklar, anhedoninin ortaya çıkmasında önemli rol oynar.
- Dopamin ve Serotonin Dengesizliği: Dopamin, beynin ödül ve motivasyon süreçlerinde kritik bir nörotransmitterdir. Dopamin seviyelerindeki azalma, anhedoniye yol açabilir. Benzer şekilde, serotonin dengesizlikleri de duygudurum bozukluklarına katkıda bulunabilir.
- Prefrontal Korteks ve Ödül Sistemindeki Değişiklikler: Prefrontal korteks, karar verme ve duygusal düzenlemede önemli bir role sahiptir. Bu bölgedeki işlev bozuklukları, ödül sisteminin etkinliğini azaltarak anhedoniye neden olabilir.
- Mezolimbik Yolak ve Ventral Striatum: Mezolimbik yolak, ödül ve zevk hissiyle ilişkilidir. Ventral striatumda dopamin salınımının azalması, motivasyon ve zevk alma kapasitesinde düşüşe yol açabilir.
- Nörotransmitterlerin Sinaptik İletimi ve Anhedoniye Etkisi: Nörotransmitterlerin sinaptik iletimindeki sorunlar, anhedoni belirtilerinin ortaya çıkmasına sebep olabilir.
Depresyon ve Ruh Sağlığı Sorunları
Majör depresyon veya anksiyete gibi ruh sağlığı sorunları nörolojik değişikliklerde bulunarak anhedoninin oluşmasına sebep olabilir. Sahip olunan ruh sağlığı sorunları anhedoniye yol açabilir.
- Major depresif bozukluk ve distimi ile ilişkisi: Depresyon, beynin ödül mekanizmasını yöneten dopamin seviyelerini azaltır. Serotonin eksikliği ise genel ruh hali üzerinde olumsuz etki yaratır ve kişinin zevk almasını zorlaştırır.
- Anksiyete bozuklukları ve PTSD’nin etkisi: Kaygı vücuttaki kortizol seviyelerini arttırır, bu durum da dopamin sistemini baskılar.
Travmatik Deneyimler ve Çocukluk Çağı Etkileri
Erken yaşlarda yaşanan bazı deneyimler ve travmalar çocukları hem sosyal hem nörolojik açıdan zorlayabilir. İhmal durumlarında sevgi ve güven duygusundan uzak büyüyen çocuklar, ileride sosyal deneyimlerden yaşamaları beklenen hazzı yaşayamadıkları gözlemlenebilir. Aynı zamanda erken yaşlarda yaşanan travmatik olayların bireyin ödül mekanizmasına hasar bırakıp, alması gereken zevki alamamasına sebep olabilir.
Stres ve Kronik Yorgunluk
Günlük yaşamda sürekli strese maruz kalmak, uzun süreçte beyin kimyasıyla oynayabilir ve bireyin zevk almasını sağlayan mekanizmalara zarar verebilir. Uzun süreli stres ve kronik yorgunluk bireyin sosyal olarak da zevk almasına engel olabilir.
Madde Kullanımı ve Anhedoni İlişkisi
Alkol, sigara veya uyuşturucu gibi maddeler kısa vadede çok fazla miktarda dopamin salınımına sebep olur. Bu bireye kısa vadede iyi bir durummuş gibi gelse de, uzun vadede vücut bağışıklık kazanır ve yüksek miktarlarda dopamin olmadan ödül mekanizması devreye girmez. Bu sebeple birey günlük aktivitelerden yani günlük aktivitelerin salgılattığı doğal dopamin seviyelerinden zevk alamamaya başlar.
Detoks sürecinde anhedoni görülme ihtimali artar. Bu süreçte vücut istediği dopamin seviyelerine ulaşamadığı için hiçbir şeyden uzun bir süre zevk almaz. Fakat zamanla bu seviyeler doğal haline döner ve birey yeniden günlük aktivitelerden zevk almaya başlar.
Anhedoni Tanı ve Teşhis Yöntemleri Nelerdir?
Anhedoni hem fizyolojik hem psikolojik semptomları olan bir hastalık olduğu için çeşitli tanı ve teşhis yöntemleri kullanılması çok önemlidir. Bunlar aşağıdaki şekildedir:
- Psikolojik Değerlendirme ve Klinik Görüşme
- DSM-5 Tanı Kriterleri
- Depresyon ve Anhedoni Testleri
Psikolojik Değerlendirme ve Klinik Görüşme
Bir uzmanın bireyin geçmişini öğrenmesi, durumuna hakim olması ve semptomları görebilmesi için bir klinik görüşme ayarlanır. Bu süreçte kişinin deneyimleri ve günlük aktivitelerde yaşadığı zevk seviyelerinin değişimi konuşulur.
DSM-5 Tanı Kriterleri
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Tanı ve İstatistik El Kitabı (DSM-5), anhedoniyi depresyonun temel belirtilerinden biri olarak tanımlar. Klinik değerlendirme sırasında, bireyin en az iki hafta boyunca ilgi kaybı ve keyif alamama yaşayıp yaşamadığına bakılır.
Depresyon ve Anhedoni Testleri
Beck Depresyon Envanteri (BDI), Hamilton Depresyon Ölçeği (HAM-D) ve Snaith-Hamilton Keyif Alma Ölçeği (SHAPS) gibi psikolojik testler, depresyon ve anhedoni belirtilerini ölçmek için kullanılır. Bu testler, bireyin anhedoninin hangi seviyede olduğunu anlamasına ve uygun tedavi yöntemlerinin belirlenmesine yardımcı olur.
Anhedoni Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Anhedoni depresyonun bir semptomu olarak tanımlanan bir hastalıktır. Tedavisi yapılmazsa kişinin yaşam kalitesine ciddi anlamda zarar verebilir. Tam anlamıyla kesin bir tedavisi olmadığı bilinse de, semptomları azaltılarak veya yok edilerek kişinin bu hastalıktan zarar görmesi engellenebilir. Çeşitli tedavi yöntemleri vardır. Bunlar aşağıdaki şekildedir:
- Psikoterapi
- İlaç Tedavisi
- Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Destekleyici Yöntemler
Psikoterapi
Psikoterapi, bireylerin anhedoniye yol açan duygusal ve zihinsel sorunlarını çözmelerine yardımcı olabilir. Özellikle bilişsel-davranışçı terapi (BDT), bireylerin olumsuz düşüncelerini fark etmelerine ve değiştirmelerine yardımcı olabilir. Bu süreç, bireyin aktivitelerden yeniden haz almasına yol açabilir.
İlaç Tedavisi
Anhedoninin depresyonun bir semptomu olarak bilinir. Bu sebeple antidepresan kullanımı, ödül mekanizmalarının düzelmesine yol açabilir, bu da semptomları dindirebilir. Fakat ilaç tedavisi en çok psikoterapi ile birlikte kullanılırsa etkili olur.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Destekleyici Yöntemler
Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme veya yeterli uyku gibi yöntemler anhedoni semptomlarının hafiflemesine yardımcı olabilir. Aynı zamanda yoga ve meditasyon gibi stres yönetimi uygulamalarına başvurmak da kronik stresi azaltarak semptomların azalmasına yardımcı olabilir.
Anhedoni Hakkında Sık Sorulan Sorular
Anhedoni kalıcı bir hastalık mıdır?
Anhedoni kalıcı bir hastalık değildir. Fakat tedavisi yapılmadıkça, hayat kalitesini yüksek miktarda etkileyebilir. Tedavi edilmedikçe, bireyin hayatında devam edebilir. Erken müdahale ve tedavi bu duruma engel olabilir.
Anhedoni ile depresyon aynı şey midir?
Anhedoni depresyonun bir semptomu olabilir, fakat depresyon daha geniş kapsamlı bir hastalıktır. Depresyonun anhedoninin dahil etmediği uyku düzeni, ruh hali, enerji seviyeleri gibi farklı semptomları vardır. Anhedoni sadece zevkin hissedilmesiyle ilgilidir.
Anhedoni nasıl tedavi edilir?
Anhedoni, hem psikolojik hem fizyolojik semptomları olması sebebiyle birden fazla kanalla tedavi edilir. Psikoterapi, ilaç tedavisi ve yaşam tarzı değişiklikleri bu hastalığın semptomlarının azalmasını sağlayabilir.
Anhedoni kendiliğinden geçer mi?
Anhedoni, kendiliğinden geçen bir hastalık türü değildir. Fakat tedavisi edilmeden yaşama devam edilebilir, fakat bu yaşam kalitesini çok düşürebilir.
Hangi terapiler anhedoniye iyi gelir?
Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), psikodinamik terapi ve duygu odaklı terapi anhedoniye karşı etkili terapilerdir. Terapi, olumsuz düşüncelerle başa çıkmaya ve zevk alınan aktiviteleri yeniden keşfetmeye yardımcı olabilir.
Anhedoni ilaçsız tedavi edilebilir mi?
Evet, anhedoni ilaçsız tedavi edilebilir. Psikoterapi ve yaşam tarzı değişiklikleri tedavi için yeterli olursa ilaç gerekmeyebilir. Fakat bazı durumlarda ilaç daha hızlı ve etkili bir çözüm yöntemi olabilir.
Beyin kimyası anhedonide nasıl etkilenir?
Anhedoni, beynin ödül sisteminin düzgün çalışmaması sonucu ortaya çıkar. Dopamin ve serotonin gibi nörotransmitterlerin seviyeleri düşer, bu da keyif alma durumunu engeller.
Anhedoniye sahip biri normal bir hayat sürebilir mi?
Evet, anhedoniye sahip birisi tedavi ile birlikte semptomlarını yok edebilir, ve eski zevklerine yeniden kavuşabilir. Bu sayede normal bir hayat sürebilir.
Egzersiz anhedoniyi iyileştirir mi?
Egzersiz yapmak vücuda endorfin salgılar ve bu da beynin kimyasını düzenler ve kişinin ruh halini geliştirir. Bu da bireyde anhedoniyi azaltabilir.
Anhedoni yaşayan birine nasıl destek olunabilir?
Anhedoni yaşayan birine destek olmanın en temel yolu dinlemektir. İhtiyaçlarını ve sorunlarını dinlemek, psikoterapi ve daha sağlıklı bir yaşam sürmeyi tavsiye etmek faydalı olabilir.
Cinsel anhedoni nedir?
Cinsel anhedoni, kişinin cinsel aktivitelerde eskiden duyduğu zevki duyamaması durumudur. Bu sorun depresyon, kronik stres veya başka bir psikolojik sorunun göstergesi olabilir.
Anhedoni tedavi edilmezse ne olur?
Anhedoninin tedavi edilmemesi durumu bir can tehlikesi yaratmaz. Fakat tedavi edilmemesi yaşam kalitesine çok büyük zararlar verebilir. Ve halihazırda bulunan psikolojik sorunlardan fazlasının oluşmasına yol açabilir.
Anhedoni ne demek?
Anhedoni, bireyin geçmiş zamanda zevk aldığı aktivitelerden zevk alma kabiliyetini kaybetme durumudur.
Anhedoni nasıl anlaşılır?
Birey, önceki zamanlarda keyif aldığı aktiviteleri artık yapmaktan zevk almadığını fark eder. Bu durum, genel bir ruh hali bozukluğu ve enerji eksikliği ile birlikte olabilir.
Kaynakça:
Ho, N., & Sommers, M. (2013). Anhedonia: a concept analysis. Archives of psychiatric nursing, 27(3), 121–129. https://doi.org/10.1016/j.apnu.2013.02.001
