Telefonu hiç elimize almadığımız tek bir gün oldu mu?
Ya da gün içinde Instagram, Twitter, YouTube olmadan birkaç saat geçirdiniz mi?
Sosyal medya bağımlılığı hepimizi maalesef ele geçirmiş durumda. Yeni çağın normali olabilir ama nereye kadar ve neden bu kadar?
Hadi biraz konuşalım!
Sosyal Medya Bağımlılığı Nedir?
Sosyal medyayı ister arkadaşlarınla ve sevdiklerinle bağlantı kurmak, ister video izlemek veya sadece "zaman öldürmek" için kullanıyor ol, bu eğlencenin popülaritesi son on yılda önemli ölçüde arttı. Bu sadece çocuklar ve gençler için geçerli değil genç ve orta yaşlı yetişkinler için de geçerlidir.
Peki, görünüşte zararsız bir hobi nasıl sosyal medya bağımlılığına dönüşür?
Diğer davranışsal bağımlılık türleri gibi, sosyal medyayı kullanmak da zihnimizin zararlı şekillerde etkileyebilir. Belli bir süre sonra bu etkili ile paylaşım ağlarını aşırı ve takıntılı bir şekilde kullanmaya başlayabilirsin. Gönderiler, resimler ve videolar arasında gezinmeye o kadar alışabilirsin ki bu, hayatının diğer alanlarına müdahale eder.
Tabi ki bu, sosyal medyayı kullanan herkesin sosyal medya bağımlılığı geliştirdiği anlamına gelmez. Ancak bu aktivite daha fazla insan için daha erişilebilir hale geldiğinden, daha fazla insan hayatlarının bir noktasında sosyal medyaya bağımlılığı geliştirebilir.
Sosyal Medya Neden Bu Kadar Bağımlılık Yapıyor?
Sosyal medya bağımlılığı bırakılabilir bir alışkanlık gibi görünse de etkileri düşündüğünden daha büyüktür. Zihnimizi çalıştırmadığımız ve bizi rahatlatan bir eğlence gibi görünse de aslında beynimiz üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
En sevdiğin uygulamalara her giriş yaptığında, beynindeki dopamin sinyalleri artar. Bu nörotransmitterler zevkle ilişkilidir.
Sosyal medyayı kullandıktan sonra daha fazla dopamin deneyimlediğinde, beynin bu aktiviteyi tekrarlaman gereken ödüllendirici bir aktivite olarak tanımlar.
Kişisel paylaşım ağlarının kullanımı sırasında yaşanan olumlu duygular sadece geçicidir. Beyninin bu olumlu pekiştirmeyi nasıl devreye soktuğu diğer bağımlılıklarda da görülür.
Böylece, kendini iyi hissettiren dopamin etkisini yitirdikçe, daha fazlası için kaynağa (bu durumda sosyal medya kullanımı) geri dönersin. Bu süreç sürekli tekrar ettiğinde ise sosyal medya bağımlılığı nedir sorusunun cevabı devreye girer.
Beğenilme ve Görülme Arzusu ile Açıklanabilir Mi?
Beğenilmek ve ilgi görmek belli bir noktaya kadar bizi sosyal yaşama bağlayan motivasyonlar olabilir. İnsanların ilgisini çekmek iyi hissettirir ama her şey de olduğu gibi burada da azı karar çoğu zarar durumu söz konusudur.
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinin üçüncü basamağında “ait olma ve sevgi ihtiyacı” vardır. Bu nedenle hissettiğimiz bu görülme ve beğenilme arzusu son derece normaldir. Maslow, bu ihtiyaç karşılanmadığında bireylerin kendilerini yalnız ve terk edilmiş hissedeceklerini söyler.
O halde paylaşım ağlarına olan bu düşkünlüğümüz beğenilme ve görülme arzusu ile açıklanabilir ve buda sosyal medya bağımlılığı tetikleyicilerinden birisi olarak karşımıza çıkabilir.
Sosyal Medya Bağımlılığı Belirtileri: Bağımlılığın Olup Olmadığını Nasıl Anlarsın?
Profesyonel bir destek, gerçekten sosyal medya bağımlılığın olup olmadığını veya onu kullanmaktan gerçekten zevk alıp almadığını belirlemene yardımcı olabilir.
Ancak sosyal medya bağımlılığı ile zevk aldığın bir alışkanlık arasında birkaç önemli fark vardır. Öncelikle bu farkların neler olduğuna bakalım. Eğer belirtilen durumları sürekli olarak deneyimliyorsan bu artık keyif alınan bir aktivite değil kötü bir alışkanlık haline dönüşmüş demektir.
- Kişisel paylaşım ağlarının aşırı kullanımı iş ve eğitim hayatını olumsuz etkiler
- Arkadaşlarınla ve ailenle vakit geçirirken veya yemek yerken kısa aralıklarla hesaplarını kontrol edersin
- Sorunlarla başa çıkmanın bir yolu olarak sosyal medyaya duyduğun güven artar
- Uygulamaları kullanmadığınız zamanlarda huzursuzluk ve öfke hissedebilirsin
Sosyal Medyanın Olumlu ve Olumsuz Yönleri
Tüm bu konuşmalardan sonra paylaşım ağlarının art niyetli ve terk edilmesi gereken biri olduğunu söylersek de haksızlık etmiş oluruz.
Kötü yanlarından sosyal medya bağımlılığı gibi etkenleri olduğu için mümkün olduğu kadar uzak durmalı, olumlu yanlarından da en iyi şekilde yararlanmalıyız.
Olumlu yönleri nelerdir?
Hayatlarımıza olumlu etkilerini birkaç cümle ile özetleyebiliriz;
- Uluslararası etkileşimler ve aktif olarak bağlantıda kalma
- Kendi sesini bulmak
- Destek sunmak
- Daha iyi iletişim
- Haberlere daha hızlı erişmek
- İş ağları kurmak
- Müşteri deneyimini geliştirmek
- Öğrenme ve eğitim
- Motive edici videolar ve postlar ile
- Yaratıcılık
Olumsuz yönleri nelerdir?
Ancak, dikkate almamız hatta fark ettiğimiz an önünü kesmemiz gereken olumsuz etkileri şunlardır:
- Artan izolasyon ve yalnızlık
- Kaygı veya depresyon
- Sosyal anksiyete bozukluğu başlangıcı
- Daha da fazla sosyal medya kullanımına yol açabilecek bir şeyi kaçırma korkusu (FOMO)
- Özellikle yatmadan hemen önce sosyal medya kullanıyorsan, uyku düzeninin bozulması
- Genel sağlığını etkileyebilecek fiziksel aktivitede azalma
- Düşük notlar veya iş performansı
- “Gerçek” hayatındaki ilişkileri görmezden gelmek
- Başkalarıyla empati kurma yeteneğinde azalma
Sosyal Medya Bağımlılığı Hangi Psikolojik Sorunlara Sebep Olur?
Dünyada tam üç milyar insan Twitter, Facebook, Youtube, Instagram gibi paylaşım ağlarını aktif bir şekilde kullanıyor. Bu toplam nüfusun %40’ına denk gelir.
Her dakika yarım milyon (belki daha fazla) tweet ve Snapchat fotoğrafları paylaşılıyor. Söylediklerimize bakılırsa sadece zamanı öldürüyormuş gibi görünüyoruz ama aslında ruhsal sağlığımızı da kurban ederek sosyal medya bağımlılığı geliştiriyoruz.
Nasıl mı?
Stres
Aslında kişisel hesaplarımızın hepsini stres atmak için kullanıyormuş gibi görünsek de bizi daha fazla stres yaşamamıza neden oluyorlar.
Hatta kadınlar erkeklerden daha stresli bir durumda çünkü erkekler sosyal medyaya karşı daha mesafeli.
“Kim ne yapmış, nereye gitmiş, ne yemiş, neden bende yok. ”tüm bunlar ve çok daha fazlası stresin tetikleyicisi oluyor.
Depresyon
700 kişilik bir grupta yapılan araştırma sonucunda paylaşılan gönderilerin değersizlik hissi, mutsuzluk ve tedirginliğe yol açtığı tespit edilmiştir. Tüm bunlar ise depresyon tetikleyicileridir. Bu platformlar üzerinden yapılan yorumlar, çarpık ilişkiler, gerçekliğin tam olarak yansıtılmaması insanlar üzerinde bir güvensizlik ve tedirginlik hissi yaratmaktadır.
Uyku Problemleri
Evrimsel olarak geceleri karanlıkta geçirmeye alışkın canlılarız. Ancak günden güne maruz kaldığımız yapay ışıklar ve özellikle bilgisayarlarımızın mavi ışıkları doğal dengemizi de bozuyor. Uyumadan önce öylesine bir gezindiğin Instagram sayfaları aslında melatonin hormonunun salgılanmasını engelliyor ve uyku düzenimizi bozuyor.
Bağımlılık
Her gün 5 dakikadan ne olacak diye gezindiğimiz sayfalar aslında ilerleyen zamanlarda geliştirebileceğimiz bağımlılıkların maalesef ki habercisi.
Hatta uzmanlara göre birinin tweet atmasını engellemek sigara ve alkol kullanımını engellemekten daha zor.
Öz Saygının Kaybedilmesi
Herkes o kadar güzel, o kadar mutlu ve o kadar çok geziyor ki.. Neden ben değil soruları zihnimizde dönüp duruyor değil mi?
Tüm bu “mükemmel” paylaşımların arasında kendimizi yetersiz hissediyoruz ve gerçek kimliğimizle olan bağlarımız kopuyor.
Çocuklar ve Ergenler
Pek çok genç hatta çocuk günlük olarak bir tür çevrimiçi ağlarla (Facebook, Instagram, Twitter, YouTube, Vine, Snapchat ve video oyunları dahil) meşgul olurken, çocuklardaki ve gençlerdeki sosyal medya bağımlılığı, aşırı tüketiminin birleşimi ile karakterize edilir. İyi hissetmenin bir yolu olarak bu platformlara güvenmek aslında arkadaşlıkta kayıplara, fiziksel sosyal katılımın azalmasına ve okulda olumsuz bir etkiye rağmen bu davranışı durduramama veya dizginleyememe haline neden olmaktadır.
Hem gençlerin hem de yetişkinlerin telefonlarını günde 150 defadan fazla kontrol ettikleri biliniyor ve sosyal medyaya aşırı erişimimizin ve çevrimiçi görünümümüze olan takıntımızın gençler üzerinde ciddi bir özgüven ve kaygı problemi yarattığı gözlemlenmiştir.
Sosyal medya bağımlılığı birçok gencin ve çocuğun zihinsel ve ruhsal sağlığını olumsuz etkilemekle kalmaz, aynı zamanda çevrimiçi saldırganlık ve siber zorbalık için kolay bir çıkış haline gelir ve onları duygusal olarak daha fazla etkiler.
Bu Süreçte Çocuklara ve Ergenlere Nasıl Yaklaşılmalı?
Etkili başa çıkma mekanizmaları konusunda onlara yardımcı olmamız gerekir.
Aksi halde onu üzüntüyle başa çıkmanın bir yolu olarak kullanırlar ve bu ise onların daha da boş, kıskanç veya hüsrana uğramış hissetmelerine neden olabilir. Etkili başa çıkma mekanizmaları, bir gencin gerçeklerden kaçmak yerine sorunlarının üstesinden gelmesine veya sorunlarına uyum sağlamasına yardımcı olmalıdır.
Bir gencin kendisini zihinsel veya fiziksel olarak geliştirmesine yardımcı olan hobiler, meditasyon ve manevi faaliyetler, tek başına uzun yürüyüşler veya bir terapistle geçirilen zaman- bunlar, bir kişinin stres için çıkış noktaları haline gelerek ve sağlıklı bir bakış açısı bulmasına yardımcı olarak sorunlarla etkili bir şekilde başa çıkmasına yardımcı olan yöntemlerdir.
Ekran başında geçirdikleri süreyi yönetmeleri için desteklemeliyiz.
Elleri ve düşünceleri ekranlarda ve çevrimiçiyken bir insanın gerçek dünyada herhangi bir şeyi yapması nasıl beklenir?
Hayatlarımız internetle ne kadar iç içe olursa olsun, pek çok genç bunu hayatın getirdiği sorumluluklar ve zorluklarla dengelemek için mücadele ediyor. Bir gencin ekran süresini yönetmek ve kendi sağlıkları ve gelecekleri için bunu kendi başlarına yapmaya teşvik etmek çok önemlidir.
Simeone, "Unutmayın, herhangi bir alışkanlığı bırakmak bir meydan okumadır. Ama senin için gerçekten rahatsız edici geliyorsa, bu dikkati hak ediyor." der.
Sosyal Medya Bağımlılığından Kurtulmak
İster paylaşım ağlarında zaman harcamak sizin için sürekli ve zararlı bir alışkanlık olsun, ister uygulamalarda olman gerekenden daha fazla meşgul ol, iyi haber şu ki, genel kullanımını azaltmana yardımcı olabilecek yollar var.
Çevrimiçi paylaşım platformları ile daha sağlıklı bir denge kurmana yardımcı olacak ve sosyal medya bağımlılığı sürecini azaltacak ipuçlarını göz önünde bulundurmanı öneriyoruz:
- Uygulamalarını akıllı telefonundan silebilirsin. Bunlara kişisel bilgisayarından hâlâ erişebilsen de, bunları telefonundan uzak tutmak genel olarak harcanan süreyi azaltmaya yardımcı olaabilir. Kişisel telefonunu iş, okul, yemek ve eğlence aktiviteleri sırasında kapatın. Belirli bildirimleri kapatabilmen için her bir uygulamadaki ayarı da düzenleyebilirsin.
- Her gün belirli bir süreni ayırarak uygulamalara zaman kısıtlama getirebilirsin
- Telefonunu, tabletini ve bilgisayarını yatak odanın dışında bırakabilirsin
- Teknolojiyle ilgili olmayan yeni bir hobi edin. Örneğin, spor, sanat, yemek pişirme dersleri ve daha fazlası
- Mümkün olduğunda arkadaşlarınızı ve ailenizi yüz yüze görüşmeyi tercih edin
- İhtiyaçlarına bağlı olarak molan haftada 1 gün, tam bir ay veya tüm sezon sürebilir. Bu kararın kontrolünün sende olmasına izin vermelisin
Sıkça Sorulan Sorular
Sosyal medya bağımlılığı tam olarak nedir?
Aşağıdaki belirtiler gerçek bir bağımlılık göstergesidir:
- Sabah uyanır uyanmaz aklına oraya bakmak geliyorsa ve elin hemen telefona gidiyorsa
- Her 5 dakikada bir hatta 2 dakikada bir sürekli olarak kontrol etme ihtiyacı hissediyorsan
- Hesaplarını kontrol etmediğinde endişe ve geç kalmışlık hissine kapılıyorsan
- Gönderilerini hazırlamak için çok fazla düşünüyor ve gün içinde zihnini sürekli bununla meşgul ediyorsan
- Girdiğiniz arkadaş ortamında ya da çalışırken odaklanmanda güçlük yaşıyorsan
Sosyal medya bağımlılığı günde kaç saat?
Eğer mesleğin gereği sürekli olarak ekrana bakmak zorunda değilsen haftalık 8 ila 10 saati aşan bir kullanım, çevrimiçi paylaşım uygulamaları seni ele geçirmiş demektir.
Ülkemizde bir kişinin Twitter, Youtube, Snapchat, Tiktok ve Instagram gibi uygulamalarda geçirdiği sürenin yaklaşık olarak 2 saat 57 dakika olduğu belirtilmiştir.
Instagram nasıl bırakılır?
Nasıl ki bu alışkanlığı yavaş yavaş kazandıysan bırakırken de aynı hızda hareket etmen gerekir ki şok etkisiyle daha fazla sarılma.
Kendin için belirli hedefler koyabilirsin. Örneğin, günde 3 saat bakıyorsan öncelikle yarım saat azaltmayı deneyebilirsin.
Kaynakça:
What is Social Media Addiction?, Social Media Victims
What Is Social Media Addiction?, Kristeen Cherney, 2020
Our Social Media Addiction, Kelsey Gripenstraw, 2022
